በአማራ ያለውን የእርስ በእርስ ጦርነት ለማቆም ምን መደረግ አለበት? ከወሰንሰገድ መርሻ ደምሴ (ጮራ ዘ አራዳ) (ደራሲ፣ጋዜጠኛና ማህበራዊ ሀያሲ) ውድ አንባብዮቼ ዛሬ ሀገራችን ይበልጥ ትርምስና ወደ ማያባራው የእርስ በእርስ ጦርነት ውስጥ ገብታለች።በተለይም በአማራ ክልል።ይህን ችግር እንዴት መፍታት ይቻላል።የዛሬው የትኩረት አቃጣጫዬ ይሆናል። ኢትዮጵያ ከወራት በፊት የአፍሪካ ህብረት የመሪዎች ጉባኤን ስታስተናግድ፣ መንግስት በዋና ከተማዋ አዲስ አበባ የደስታ ስሜት ለመፍጠር ያደረገው ሙከራ በሀገሪቱ እየተስፋፋ የመጣውን አለመረጋጋትና ሰብአዊ ሰቆቃ ግን በጭራሽ መደበቅም ሆነ መፍታት ግን አልቻለም። ባለፈው ጥር 29 ቀን በአማራ ክልል መራዊ በተባለች ትንሽ ከተማ የኢትዮጵያ የሀገር መከላከያ ሰራዊት አባላት በደርዘን የሚቆጠሩ ሰላማዊ ዜጎችን በግፍ መግደላቸውን የሀገርና አለም አቀፍ የሰብአዊ መብት ተሟጋች ድርጅቶች እንዲሁም የመገናኛ ብዙሃን በስፋት ሲዘግቡ ቆይተዋል። ምንም እንኳን መንግስት በሰላማዊ ሰዎች ላይ ኢላማ አለማድረጉ ቢክድም። ግድያው የተፈጸመው ከበቀል ጋር በተያያዘ መልኩ እንደሆነ እየተገለፀ ነው የሚገኘው። ደም አፋሳሽ በሆነው በአማራ ክልል ውስጥ እያየነው ያለው የፌድራል መንግሥት ጦርና የአማራ ክልልን እንዲሁም የዶክተር ዓብይናስተዳደርን የሚቃወመው ፋኖ እየተባለ የሚጠራው የአማራ ተዋጊ ኃይል ከነሐሴ 2023 ጀምሮ እስካሁን ድረስ ውጊያ ላይ ነው የሚገኘው።ውጊያው የእርስ በእርስ ብቻ ሳይሆን በአንድ ወቅት አብረው እጅና ጓንት ሆነው የትግራዩን ህወሓትን ሲዋጉ የነበሩ የአንድ ሳንቲም ሁለት ገፅታ የነበሩ ወገኖች ዛሬ ደግሞ የተገላቢጦሽ ሆነና ሁለቱም እሳትና ጭድ በመሆን ታይተዋል።እስካሁን በርካቶች ሞተዋል ወይም ቆስለዋል።በርካቶች ከቤት ንብረታቸው ተፋናቅለዋል። ፋኖ የተሰኘው ታጣቂ ኃይል የአማራን ህዝብ የረጅም ጊዜ ብሶትን አንግቤ ነበር ትጥቅ ትግሉን የጀመርኩት ሲል መንግሥት ደግሞ ክልሉን ወደ ጨ ለማ ለመክተት ታጥቆ የተነሳ ፅንፈኛ ቡድን ነው በማለት ይገልጻል። ከአስርት አመታት በላይ ያስቆጠረው ከአገዛዙ ሥርዓት መገለል፤ ጅምላ ግድያና የበርካታ የአማራ ተወላጆች ከቀያቸው መፈናቀል እንዲሁም በኢትዮጵያ ጠቅላይ ሚኒስትር ሀገርን የመለወጥና በዲሞክራሲ መንገድ ሀገሪቷን መምራት እንደተጠበቀው አለማገኘቱ በፌድራል መንግሥት ላይ ያለው ተስፋ ተባብሶ በመገኘቱ ወደ ጦርነት መግባቱን የፋኖ ወገኖች ይናገራሉ።። የዶክተር የአብይ አህመድ መንግስት የፋኖን አካሄድ ለማስቆም ወደ ውጊያው እንደገባ ይገለጻሉ። የፋኖው ንቅናቄ ያልተማከለና መደበኛ የፖለቲካ ማኒፌስቶ በእጁ ባይኖረውም፣ የአማራ ሚሊሻዎቹ ፀረ-አማራ አቋም ያላቸውን ማኅበረሰባዊና ፖለቲካላዊ አካሄድ ብለው የሚያምኑትን አመለካከት በማንገብ የአማራን ጥቅም ለማስጠበቅ እየታገለ እንደሚገኝ ተጠቁሟል። «የፋኖ ኃይል በሁሉም ክልሎች መካከል በእኩልነት ላይ የተመሰረተች ሀገር ፣ የግለሰብ መብትን ማከበር፣ የህግ የበላይነትና ዲሞክራሲን መሰረት ያደረገ አዲስ ስርዓት በኢትዮጵያ እንዲመሰረት ይፈልጋል።» በማለት በአፍሪካ የሕገ መንግሥት ጠበቆች ምክትል ፕሬዚዳንት አቶ አደም ካሴ አበበና ኢትዮጵያዊው ዓለም አቀፍ የሕግ ባለሙያ አቶ ዘላለም ሞገስ ይገልጻሉ። ፋኖዎች (2020-22) ከመንግስት ሃይሎች ጋር በመሆን በትግራዩ ጦርነት ወቅት አብሮ በመፋለም የተነሳ ቢሆንም መጀመሪያ ኢሀሕዲግ ወጣቶችን በፎረም ሲያደራጅ እነሱንም ያደራጀና በትግራዩ ጦርነት ላያ ፋኖ የሚለውን ስም ሰጥቶ ያስታጠቀው የዶክተር ዓብይና የአቶ መለስ መንግስት አስተዳደር ነበር።በዚህም የተነሳ ቀድመውንም ቢሆን በህዝቡም ሆነ በመንግሥት ዘንድ ታዋቂነትን ለማግኝነት ጊዜ አልወሰደበትም።። በሰሜኑ ጦርነት ወቅት ከኢትዮጵያ ጦር፣ ከትግራይ ተዋጊዎችና ከኤርትራ ወታደሮች ጋር በመሆን በሰሜኑ ጥርነት ወቅት በመዋጋት የሰብአዊ መብት ረገጣ ክስ ከቀረበባቸው የሽምጥ ተዋጊዎችም መካከል አንዱ ነው። የዐማራው ግጭት ከመነሳቱ በፊት የአማራ ተወላጆች በትግራይና በኦሮሚያ ክልል እንዲሁም የትግራይና የኦሮሞ ተወላጆች ከጦርነት በፊት በሰላም አብሮ የሚኖር ህዝብ ነበር ።ይሁንና አቶ መለስ ከሞቱ በኋላ ግን ስልጣኑን በተረከቡት በአቶ ኃይለማርያም አመራር ወቅት በረሃብ ምክንያት በየክልሉ ከሚሞቱ ሰዎች ይልቅ፣ በተለይም በኦሮሚያ ክልል ውስጥ በታጠቁ አማፂያን የሚሞቱ የብሄሩ ተወላጆች ቁጥር ይበልጥ ጨመረ።ግጭቶች፣ አፈናና የጉዞ መስተጓጎሎች በጣም ተባባሰ።ከኢትዮጵያዊነት ይልቅ ብሄርተኝነት ገኖ ታየ።በአሁኑ ወቅት በሀገሪቱ ውስጥ ሰላም በመጥፋቱ የኢትዮጵያ ኢኮኖሚም በአስቸጋሪ ሁኔታ ላይ ይገኛል።ረሀብና ስደትም ተባብሷል።ሌላው ቀርቶ የአቶ ዓብይ መንግስት ከግል አበዳሪዎች ጋር ለብድር የሚከፍለውን የወለድ ክፍያ እንኳን መክፈል አልቻለም። በጥር ወር የታየው የምራዊ እልቂት እስካሁን ድረስ እጅግ ዘግናኝ ነው።ይህ ግን በሚያሳዝን ሁኔታ የመጀመሪያው አይደለም። እ.ኤ.አ በሴፕቴምበር 2023 በታሪካዊቷ የአማራ ከተሞች በላሊበላና በማጀቴ ተመሳሳይ የአማራ ተወላጆች ላይ ግድያ ተፈጽሟል። የምራዊው እልቂት በአገር ውስጥም ሆነ በዓለም አቀፍ ደረጃ ውግዘትና ተቃውሞ የታየበት እንዲያውም ግልጽ የሆነ ምርመራ እንዲደረግ ከኢትዮጵያ ብሄራዊ ሰብአዊ መብት ኮሚሽን፣ ከአሜሪካና ከአውሮፓ ህብረት ጭምር ጥሪ ተላልፎ እንደነበር አይዘነጋም። እንደዚህ አይነት ተመሳሳይ የሆኑ ተከታታይ ክስተቶች መታየታቸው ግጭቶች በየቦታው እንዲታዩ ከማድረጉም ባሻገር መሰረታዊ ያልሆኑ ለውጦች ሳይታዩ ዛሬም በእርስ በርስ የሽምቅ ውጊያ ውስጥ እንድንገኝ አድርጎናል። በማለት አቶ አደም ካሴ አበበና አቶ ዘላለም ሞገስ ይናገራሉ። «የትጥቅ ትግል እየገፋ በሄደ ቁጥር የደከሙ የመንግስት ወታደሮች የአመጹን ሰፊውን ህዝባዊ አጋርነት ማጤን መጀመራቸው የማይቀር ነው ።ስለዚህም በአማራ ማህበረሰቦች ላይ የጋራ ቅጣት ለመቅጣት የበለጠ ፈቃደኞች መሆናቸው ይህ ደግሞ ጥላቻና የጥቃት አዙሪት እንዲጨምር ያደርጋል።» ሲሉም ይተቻሉ። «በኦሮሚያ ያለውን ጦርነት በሰላማዊ መንገድ ለማስቆም ጥቂት ጥረቶች መንግሥት ቢያደርግም በአማራ ክልል ሊደረግ የሚችለውን ድርድር መንግስት ስለማይፈልግና ታጣቂዎቹ በአንድ ዕዝ ስለማይመሩ በንቀት ውጊያውን መንግሥት ይመለከተዋል ።»ሲሉም ይናገራሉ። «እንዲያውም መንግሥት የፖለቲካና ወታደራዊ መሪዎች በሃይል በማሰማራት ወታደራዊ ምላሾች ላይ መስጠት ላይ አትኩሯል» በማለት አቶ አደም ካሴ አበበና አቶ ዘላለም ሞገስ ተናግረዋል። በእርግጥ፣ ፌብሩዋሪ 2 ቀን፣ መንግስት ለአማፂያኑ የሰላም ጥሪ አቅርቧል።በነሀሴ 2023 ለመጀመሪያ ጊዜ የጣለውን የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅም እንዲራዘምም አድርጓል ። የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁ የመንግስት ታጣቂዎች የአማራ ተወላጆች የሆኑ ተቃዋሚዎችን የማሰርና የመከሰስ መብታቸው መጠበቀ ያለበት ቢሆንም በማን አለብኝነት የምክር ቤት አባላትን ሰብስቦ ያለመከሰስ መብታቸውን አንስቻለው ማለቱ ከህግ አኳያ የሚያስኬድ አለመሆኑን እነዚሁ የህግ አዋቂዎች ተናግረዋል። በዚህም መሰረት ለወራት በእስር ላይ የሚገኙትን ታዋቂ የአማራ የፓርላማ አባላትን ጨምሮ በሺዎች የሚቆጠሩ ዜጎችን ከህግ አግባብነት ውጭ በቁጥጥር ስር ለማዋል መንግሥት ችሏል። በፋኖ ታጣቂዎችና በኢትዮጵያ ወታደሮች መካከል የተፈጠረው ትልቅ ግጭት የተቀሰቀሰው የአማራ ልዩ ሃይልን ለማፍረስ በወሰደው ሚስጥራዊ የመንግስት እርምጃ ነው። መንግስት ህገ መንግስታዊ ነው ብሎ የገመተውን ሁሉንም የክልል ልዩ ሃይሎች በአገር አቀፍ ደረጃ ለመበተን የተደረገው ሰፊ ጅማሮ አንዱ አካል ነው። የአማራ ልሂቃን የክልሉን ልዩ ሃይል ለመበተን በታሪክ ሲደግፉ ቆይተው በውሳኔው ላይ የተፈጠረው ድንገተኛና ግልጽነት የጎደለው አማራ በፌዴራል መንግስቱ ላይ ያለው እምነት የማጣቱ ሁኔታ እየጨመረ በመምጣቱ ነው። ርምጃው የትግራይ ጦርነትን ያስቆመው የአብይ መንግስት እ.ኤ.አ ኦክቶበር 2022 በደቡብ አፍሪካ ፕሪቶሪያ የተፈረመውን ስምምነት ተግባራዊ ከማድረጉ ጋር ተያይዞ የመጣ ነው። በተለይም የአማራ እና ትግራይ ከማንነት ጋር በተያያዙ የድንበር ውዝግቦች ውስጥ እሳትና ጭድ ሆነው ባሉበት ሁኔታ ከ250 ሺህ በላይ የትግራይ ሃይሎች ትጥቅ ሳይፈቱ የአማራ ኃይሎችን እንዲፈቱ ማድረጉ ተገቢ አልነበረም። ከትውልድ ክልላቸው ዉጭ በተለይም በኦሮሚያ ክልል በሚኖሩ አማሮች ላይ እየደረሰ ባለው ያልተቋረጠ የግድያና የመፈናቀል ምክንያት የአማራ ተወላጆች በኢትዮጵያ መንግስት ላይ ያለው እመኔታ የማጣት ሁኔታ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ እንዲሄድ አድርጎታል። ከዚህም በላይ ከቅርብ ዓመታት ወዲህ ከአማራ ክልል ወደ አዲስ አበባ ለመግባት የሚሞክሩ ንፁሀን ዜጎች በጋራ የፀጥታ ስጋት ሊፈጥሩ ይችላሉ በሚል ምክንያት ወደ ዋናው ከተማ አዲስ አበባ እንዳይገቡ ተከልክለዋል። በተለይ በሴፕቴምበር 2023 በአዲስ አበና በኦሮሚያ ውስጥ በተለያዩ ቦታዎች በአስከፊ ሁኔታ የታሰሩ ሰዎችን የሚያሳዩ ቪዲዮዎች በማህበራዊ ሚዲያ ሲሰራጭ ጉዳዩ አሳሳቢ ደረጃ ላይ መድረሱን ያሳያል። መቀመጫውን አሜሪካ ያደረገው የዘር ማጥፋት መከላከል ኢንስቲትዩት የቀይ ባንዲራ ማሳሰቢያውን ማለፉን ይፋ አድርጓል።ይህም በአማራ ተወላጆች ላይ እየደረሰ ያለው የጅምላ አፈናና እስራት እያንዣበበ ያለውን የዘር ማጥፋት ሂደት አመላካች ነው ተብሏል። በክልሉም ሆነ ከክልላቸው ውጭ ያሉ አማሮችን ለማዳከም ሆን ተብሎ መንግሥት የአማራ ተወላጆች ላይ ተፅ እኖ እንዲደርስባቸው በማድረግ ለክልሎች የሚሰጠውን ድጎማ በመጨመር በአንፃሩ በአማራ ክልል ላይ በመቀነስ እንደ ማዳበሪያና ዘር ያሉ መሰረታዊ የግብርና ግብዓቶችን አቅርቦትን ጨምሮ በተገቢው መንገድ አለመድረሱን ተቃዋሚዎች ሲገልጹ መንግሥት በበኩሉ ችግር እየፈጠረ ያለው ፅንፈኛው ቡድን ነው በማለት በፊናው ክሱን ያቀርባል። ዶክተር አብይ የኢትዮጵያን ፖለቲካ ለሶስት አስርት አመታትን ያስቆጠረውን የመከፋፈል ትርክት አሻሽለው በምትኩ በመከባበርና በእኩልነት የተመሰረተች ኢትዮጵያን ለመገንባት ቃል በገቡበት ጊዜ አማራዎች ራዕያቸውን እንዲሳካ በደስታ ተቀብለው ነበር። እንደ አለመታደል ሆኖ በብሄር ብሄረሰቦች ኃይሎች በተለይም በህዝባዊ ወያኔ ሓርነት ትግራይ (ህወሀት) እና በኦሮሞ ነጻ አውጪ ግንባር አማራዎችን እንደ ታሪካዊ ጨቋኝ አድርገው የሚገልጹት የጥቃት ሰለባና ፀረ-አማራ ትርክት የአብይ ወደ ስልጣን መውጣቱን ተከትሎ ችግሩ ተባብሶ መቀጠሉን አቶ አደም ካሴ አበበና አቶ ዘላለም ሞገስ ይናገራሉ። ከትግራይ ሃይሎች ጋር የተከፈተው ጦርነት ከፌዴራል ጦር ጋር በመሆን ትግሉን የተቀላቀሉት የአማራ ተወላጆች ራሳቸውን በራሳቸው የማስተዳደርና የመሬት የማግኘት፣ የእኩል የኢኮኖሚ እድልን እንዲሁም ህገ መንግስታዊ መብቶችን ለማስከበር የጀመሩትን ተስፋ አስቆራጭ ሁኔታ ለጊዜው አስተካክለውት ነበር። የአፍ መፍቻ ቋንቋ ትምህርት እራሱ ሳይቀር በትግራይ ክልል ስር ይሰጥ ነበር። በ1991 ዓ.ም የተመሰረተው እና ፀረ-አማራ ትርክቶችን አጠናክሮ የቀጠለውን ብሄርን መሰረት ያደረገ የፖለቲካ ስርዓት መሀንዲስ ነው ብለው የሚወቅሱትን ህወሓትን የአማራ ኃይሎች ለማሸነፍ ተመኙ። አብይ የኢትዮጵያን ፖለቲካ ለሶስት አስርት አመታትን ያስቆጠረውን የመከፋፈል ትርክት አሻሽሎ በምትኩ በመከባበርና በእኩልነት የተመሰረተች ኢትዮጵያን ለመገንባት ቃል በገቡ ጊዜ አማራዎች ራዕያቸውን በደስታ ተቀብለዋል። እንደ አለመታደል ሆኖ በብሄር ብሄረሰቦች ኃይሎች በተለይም በህዝባዊ ወያኔ ሓርነት ትግራይ (ህወሀት)ና በኦሮሞ ነጻ አውጪ ግንባር አማራዎችን እንደ ታሪካዊ ጨቋኝ አድርገው የሚገልጹት ጥቂት የኢሮሞ አክቲቪስት ነን ባዮች የጫሩት ክርቢት የአማራ ተወላጆች የጥቃት ሰለባ እንዲሆኑ አደረገ።የፀረ-አማራ ትርክትም የዶክተር አብይ ወደ ስልጣን መውጣቱን ተከትሎ ተባብሶ ቀጠለ። የአማራና የፌደራል መንግሥት ጥምረት የጥቅም ጋብቻ እንደሆነና የትግራይ ጦርነት እንዳበቃ እንደሚፈርስ ግልፅ ሆኖ ነበር።የፌድራል መንግሥትና የሕወሃት ስምምነት የተከተሉበት መንገድ እንዲሁም አፈፃፀሙ አዝጋሚ መሆኑ የአማራን ብሄርን ስጋቱን አባብሶታል። ከዚህ ጎን ለጎን የገዥው ፖለቲካ ፓርቲ የሆነው የብልጽግና ፓርቲ የአማራ ቅርንጫፍ ደካማና የተበታተነ እንደሆነ ነው አቶ አደም ካሴ አበበና አቶ ዘላለም ሞገስ የሚናገሩት። የአማራ ክልል አስተዳደር ስጋቱን እየገለጸ ባለበት ወቅት፣ የሰራው ስራ በጣም ትንሽ ነው ሲሉም ይተቻሉ።እንዲያውም ችግሩን ለመፍታት ዘግይቷልም ይላሉ። ይህ ስሜት በገዥው ፓርቲ የአማራ ቅርንጫፍ ውስጥም ተንሰራፍቶ ታይቷል።ይህም በፓርቲው ውስጥ ግጭት እንዲፈጠርና ከፓርቲው ግማሽ ያህሉ ድምጽ ወደ አንድ ወገን ማለትም ወደ መንግሥት አድልቷል ብለዋል ።ዛሬ የዐማራው ፍርሃት በብሔር ተኮር ፌደራሊዝም ጉዳዮች ላይ ብቻ ሳይሆን ግድያና መፈናቀልን ለማስቆም ባለው ፍላጎት ላይ ብቻ ሳይሆን በወሳኝ ሁኔታም የኦሮሞ ልሂቃን ዐማራውን የበለጠ ለማግለልና ለማደህየት እንዲሁም በምርጥ ጁኒየር የፖለቲካ አጋር እንዲሆኑ በሚታሰበው ፍላጎት ላይ ያተኮረ ነው በማለት ገልፀዋል። ግጭቱ አሁን ጫፍ ላይ እየደረሰ ነው። የፌደራል ጦር በየጊዜው ከፋኖ ሽምቅ ተዋጊዎች ጥቃት እየደረሰበት ነው።በሁለቱ ወገኖች ግጭት የዜጎች እልቂት እየጨመረ በመምጣቱ ሁኔታው ወደ ሰፊ ህዝባዊ አመጽ እየተሸጋገረ ነው። ከፋኖ ጋር ያለው ግጭት እስካሁን በአማራ ክልል ብቻ የተገደበ ቢሆንም፣ ህዝባዊ ቁጣው እየጨመረ ከሄደ ወደፊት በአዲስ አበባና በሌሎች ክልሎች አልፎ አልፎ ጥቃቶቹ የመስፋፋት ዕድሉ ሰፍቶ በመጨረሻም የርስ በርስ ጦርነትን ማስወገድ ወደ ማይቻልበት ደረጃ ሊደርስ ይችላል።ምክንያቱም አዲስ አበባ ውስጥ ካሉት አብዛኛው ነዋሪዎች መካከል ከፍተኛ ቁጥር የሚይዘው የአማራ ተወላጆች ናቸው።ይህን ቁጥር ለመቀነስ የኦሮሞ ተወላጆችን በአዲስ አበባ ለማስፈር ጥረት ቢደረግም ።በሥራም፣በትምህርትም በተለያዩ ምክንያት ወደ አዲስ አበባ የሚሰደደው የአማራ ተወላጆች ቁጥር ጭምሮ ታይቷል። የመኸር ወቅት እየተቃረበ በመሆኑ የትራንስፖርት ስርዓቱ መቆራረጥ ና የዘር እንዲሁም የማዳበሪያ አቅርቦት ውስንነት በአማራ ብቻ ሳይሆን በመላ ሀገሪቱ ያለውን አስከፊ የሰብዓዊ አቅርቦት ችግር ሁኔታም እንዲ ጠናከር ያደርገዋል። ምክንያቱም ክልሉ በአብዛኛው ለኢትዮጵያ ህዝብ የምግብ የእህል ዘሮች ለህብረተሰቡ የሚቀርበው ከዚሁ ክልል ነው ። በኦሮሚያ ግጭት ምክንያት ከሚፈጠረው ጦርነትና መስተጓጎል ጋር ተያይዞ በአማራ ክልል የሚካሄደው ግጭት የረሃብ አደጋን ያባብሳል እንዲሁም በኢትዮጵያ ውስጥ ደግሞ ድንበር ሊሻገር የሚችል የህዝብ ስደት ይፈጥራል። ይህን የእርስ በርስ ጦርነት ለማስቆም እንደመፍትሄ አድርገው አቶ አደም ካሴ አበበና አቶ ዘላለም ሞገስ ያቀረቡት ከመንግስት በራስ መተማመንን የሚገነቡ እርምጃዎችን መውሰድ እንደሚገባ ያስምሩበታል። ከእነዚህም መካከል የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁን ማንሳት፣ ሰብዓዊ እርዳታ መስጠት፣ በሺዎች የሚቆጠሩ እስረኞችን መፍታት፣ የኢንተርኔትና የቴሌኮም አገልግሎቶችን ሙሉ በሙሉ ወደነበሩበት መመለስ እንዲሁም የተወሰዱ የጭካኔ ድርጊቶችን በገለልተኛ አካል በማጣራት ጥፋተኛ የሆነውን ወገን ተጠያቂ ለማድረግ ቁርጠኝነትን ማሳየት አስፈላጊ መሆኑን ተናግረዋል። የመገለል ስሜት የግጭቱ አስኳል ነው— ችግሩን ለመፍታት ደግሞ ህዝባዊ እና ህጋዊ የአማራ መንግስት መመስረት እንዲሁም በፌደራል ተቋማት ውስጥ እውነተኛ የአማራ ውክልና መፍጠር አስፈላጊ እንደ ሆነ ገልፀዋል። በአማራ ክልል የተማከለና ህጋዊ ተቃዋሚ የፖለቲካ ሃይል አለመኖሩን ከግምት ውስጥ በማስገባት ሁሉን አቀፍ እንዲሁም ህጋዊ መንግስትና አስተዳደር ለመመስረት ከወረዳ ጀምሮ መንግሥትን ብቻ የሚደግፉ ታማኝ ተወካዮች የሚለዩበት እንዲሁም የአማራ ምክር ቤት በጋራ የሚመሰረትበት ከስር ወደ ላይ የሚሄድበት አካሄድ መኖር አለበት ባዮች ናቸው። ጊዜያዊ የክልል ሥራ አስፈፃሚ. ጊዜያዊ አደረጃጀቱ በተሻለ ሁኔታ የገዥው ፓርቲም ሆነ የፋኖ ሽምቅ ተዋጊ ተወካዮች አስተዳደር መሆን የለበትም። የሚመሰረተው ጊዜያዊ አስተዳደር በፓርቲዎች መካከል የፖለቲካ ልዩነቶችን በማጥበብ፣ እርቅና መግባባት እንዲፈጠር፣ ለህዝቡና ለክልሉ የጋራ መግባባትና ራዕይ እንዲያዳብር እንዲሁም በፌደራላዊት ኢትዮጵያ ውስጥ ያላቸውን ቦታ እንዲገነዘብ ማድረግና ውይይቶች መፍጠር አለበት። ጊዜያዊ አስተዳደሩ ከመንግስት ጋር በመሆን በመጨረሻ ከሚመለከታቸው የፌደራል ባለስልጣናት ጋር በመቀናጀት ምርጫውን እንዲቆጣጠር ማድረግ አለበት። የብልጽግና ፓርቲ የአማራ ቅርንጫፍ በ 2021 ምርጫ ላይ የሚታየውን ድል አስመዝግቧል ።በተለይም ጊዜያዊ መንግስት መመስረትን ለመቀበል ፍቃደኛ አይሆንም። ቢሆንም የተንሰራፋው የውክልና እጦት ስሜትና የክልላዊ አስተዳደር ስርአቱ ምናባዊ ውድቀት እንዲሁም በአስቸኳይ ወታደራዊ እዝ መተካት የፓርቲውን ማንኛውንም ህጋዊነት ማጣትን ይወክላል – ያለፈውን ሁኔታ ለማስቀጠል በኃይል መጠቀሙ የማያቋርጥ የመንግሥት ጥገኛ መሆንን ያሳያል ። የፓርቲውን ስም የበለጠ ያቀጭጨዋል። የፋኖ ታጋዮችና ሌሎች የክልሉ ሃይሎችም የክልሉ መንግስት ህጋዊነት ቢያጣም እራሳቸው በአሁኑ ጊዜ ምንም አይነት የፖለቲካ ስልጣን የይገባኛል ጥያቄ እንደሌላቸው ሊገነዘቡ ይገባል። ስለዚህ እነሱን የሚያሳትፍ ራሱን የቻለ ህዝባዊ መንግስት እንዲቋቋም መደገፍ አለባቸው። በአማራ፣ በኦሮሚያ እና በትግራይ ያሉ ግጭቶች (በሌሎች ክልሎችም ያሉ የጸጥታ ችግሮች) ክልላዊ ቢመስሉም፣ በመጨረሻ የኢትዮጵያን መንግስት አወቃቀር በተመለከተ የጋራ መግባባትና ራዕይ መፍጠር እንዲሁም ሁሉን አቀፍ፣ ፍትሃዊና ዲሞክራሲያዊ አገራዊ መመስረት አስፈላጊ ነው። መንግስት. በዚህ መሰረት፣ በነዚህ ሶስት ክልሎች (እና ሌሎች) ውስጥ ያሉ ማናቸውም የተናጠል የሰላም ሂደቶች አስቸጋሪ ነገር ሊፈጥር ስለሚችል በአገር አቀፍ ደረጃ በሙሁራኖች እንዲሁም በገዢው ፓርቲ መካከል የሚደረጉ ውይይቶችን ለማስቻል ሁኔታዎችን ማመቻቸት አስፈላጊ ነው ። ብሔራዊ የውይይት ኮሚሽን ሲቋቋም ከሁለት ዓመታት በላይ ያስቆጠረ ቢሆንም፣ የፖለቲካ ቡድኖችንና የብዙኃኑን ሕዝብ አመኔታ ለማግኘት ታግሏል። በተለይም ቁልፍ የፖለቲካ ተቃዋሚዎች የኮሚሽኑን ሂደት እንደራስ ገዝነት አስፈላጊና ወሳኝ ነገሮች የጎደለው ፤የመንግስት የፖለቲካ መጠቀሚያ መሳሪያ አድርገው ስለሚቆጥሩት ድርጊቱን መቃወማቸውን ቀጥለዋል። በመላ ሀገሪቱ በተከሰቱ ግጭቶችም የኮሚሽኑ ስራ ተቋርጧል።እንደ ደቡብ አፍሪካ፣ ኬንያ፣ ኢንዶኔዥያ እና ኮሎምቢያ ያሉ ቀደም ሲል የተሳካላቸው የውይይትና የሽግግር ሂደቶች እንደሚያሳዩት የመነሻ ልሂቃን-ደረጃ ድርድር ከግጭትና አምባገነንነት ወደ ሰላምና አንጻራዊ ዲሞክራሲ ለመሸጋገር አስፈላጊና መሰረታዊ ነገር ነው። ስለዚህ የከፍተኛ ደረጃ ልሂቃን ውይይት አስቀድሞ የኮሚሽኑን ቀጣይ ሥራ ማሟላት አለበት። በዚህም መሰረት በ2018 ሽግግሩን በመምራት ላይ ያሉ አንጋፋ መሪዎችን ጨምሮ (የቀድሞው የመከላከያ ሚኒስትር አቶ ለማ መገርሳ እንዲሁም የቀድሞ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ገዱ አንዳርጋቸውን ጨምሮ)፣ ለዶክተር አብይ ስልጣን ያስረከቡት አቶ ኃይለማርያም ፤በህዝብ ቅቡልነት ያላቸው ወገኖች ጨምሮ ባለድርሻ አካላት ገዥውንና ተቃዋሚ ኃይሎችን ያካተተ፣ የሲቪል ማህበረሰብ ድርጅቶችን፣ የሃይማኖት መሪዎችን እንዲሁም ዓለም አቀፍ ተዋናዮችን – ያሰባሰበ በእውነተኛ ውይይት ላይ ያተኮረ ሰፊ ስራ የሚሰራ ጥምረት ለመፍጠር ሁሉም ወገኖች መስራት አለባቸው። ያ ጥምረት ተቀባይነት ባለው ሕገ መንግሥታዊ ማዕቀፍ፣ በአስተማማኝ የሕግ የበላይነትና በምርጫ አደረጃጀት ላይ ለመስማማት መሥራት ይኖርባቸዋል። የአሜሪካ ጣልቃ ገብነት የአሜሪካ መንግሥት የአፍሪካ ቀንድ ልዩ መልዕክተኛ አምባሳደር ማይክ ሐመር በኢትዮጵያ መንግሥት እና በህወሓት መካከል በተደረሰው ስምምነት አፈጻፈም ግምገማ ላይ በመሳተፍ፣ በአማራ እና በኦሮሚያ ክልሎች ስላሉ ግጭቶች እንደ ሚወያዩ ቢቢሲ ነግሮናል። በትግራይ ሲካሄድ የነበረውን ጦርነት ለማስቆም በተደረገው ጥረት ውስጥ ጉልህ ሚና እንደነበራቸው የሚነገርላቸው አምባሳደር ሐመር፣ የፕሪቶሪያው ስምምነት ሂደትን በተመለከተ በሚካሄደው ግምገማ ላይ መሳተፍ ዋነኛ የአዲስ አበባ ጉዟቸው ዓላማ መሆኑን የአሜሪካ የውጭ ጉዳይ መሥሪያ ቤት ያወጣው መግለጫ ያመልክታል። በተለይም እየተባባሰ የመጣው የአማራ ክልል ግጭትና ዓመታትን ባስቆጠረው የኦሮሚያ ክልሉ አለመረጋጋት ዙሪያ ሰላም ለማምጣት በሚቻልበት ሁኔታ ላይ ከኢትዮጵያ መንግሥት ባለሥልጣናት ጋር በቆይታቸው ውይይት እንደሚያደርጉም ተገልጿል። አምባሳደር ማይክ ሐመር በተለይም ደም አፋሳሹን የሰሜን ኢትዮጵያን የእስር በርስ ጦርትነት ያስቆመውን የፕሪቶሪያውን ስምምነት አፈጻጸም በተመለከተ በአሁኑ ወቅት በአፍሪካ ኅብረት አስተናጋጅነት ትናትና የካቲት 28 ቀን በተጀመረውና አስከ መጋቢት 4/2016 ዓ.ም. በሚካሄደው ግምገማ ላይ እየተሳተፉ እንደሆነም ተገልጿል። ከተፈረመ አንድ ዓመት ያለፈውን የፕሪቶሪያው ስምምነት የአፈጻጸም ሂደትን በተመለከተ የስምምነቱ አሸማጋዮች እና ታዛቢዎች የሚሳተፉበት ግምገማ እንደሚካሄድ ሲነገር መቆየቱ ይታወሳል። የውጭ ጉዳይ መሥሪያ ቤቱ የአምባሳደር ሐመርን ጉዞ በተመለከተ ባወጣው መግለጫ ከፕሪቶሪያው ስምምነት በኋላ «የጥይት ድምጽ ባይሰማም፣ ዘላቂ ሰላም ለማምጣት ተጨማሪ እርምጃዎችን መውሰድ ያስፈልጋል» ብሏል። ለዚህም ተዋጊዎችን ትጥቅ ማስፈታት፣ ማሰናበትና ወደ መደበኛ ኑሯቸው በመመለስ ማቋቋምን ጨምሮ ተዓማኒነት ያለው የሽግግር ፍትህ ሂደት እና ተፈናቃዮች በፍጥነት ወደ ቀያቸው የመመለስ ተግባር መከናወን እንዳለበት የውጭ ጉዳይ መሥሪያ ቤቱ ገልጿል። ሐመር ከዚህ በተጨማሪም ከኢትዮጵያ ባለሥልጣናት ጋር እንደሚገናኙ እና በአማራ እና በኦሮሚያ ክልሎች ውስጥ ያለውን ግጭት ለማብቃት የሚደረጉ ጥረቶችን ለማፋጠን በሚያስችሉ ሁኔታዎች ላይ ይወያያሉ ተብሎም እንደሚጠበቅ ቢቢሲ ገልጿል። ካለፈው ዓመት አጋማሽ ወዲህ አለመረጋጋት ውስጥ በገባው የአማራ ክልል ውስጥ በፌደራል መንግሥቱ ኃይሎች እና በፋኖ ታጣቂዎች መካከል የሚካሄደው ግጭት ተባብሶ የቀጠለ ሲሆን፣ ክልሉ በአሁኑ ወቅት አስቸኳይ ጊዜ አዋጅ ስር ይገኛል። አምስት ዓመታትን ያስቆጠረው በኦሮሚያ ክልል በመንግሥት ኃይሎች እና በኦሮሞ ነጻነት ሠራዊት መካከል አሁንም ግጭቶች እየተካሄዱ ሲሆን፣ ሰላም ለማውረድ የተደረጉ ሙከራዎች ውጤት ሳያስገኙ መቅረታቸው ይታወሳል። ማይክ ሐመር ለሁለት ሳምንታት በሚያደርጉት ጉዞ ወደ አዲስ አበባ፣ ለንደን እና ሮም በመጓዝ በተለያዩ መረሃ ግብሮች ላይ እንደሚሳተፉ የአሜሪካ የውጭ ጉዳይ መሥሪያ ቤት ያወጣው መግለጫ ያመለክታል። በአሁኑ ወቅት የኢትዮጵያ የፖለቲካ፣ የጸጥታና የኤኮኖሚ ሁኔታ አጣብቂኝ ውስጥ ከመግባት አልፎ ችግሮች እየሰፋ ሄዶ የመንግስትን አዋጭነት የበለጠ ለማዳከም እና በወሳኙ የቀይ ባህር ኮሪደር ላይ ያለውን አስከፊ የፖለቲካ እና የጸጥታ ሁኔታ እንዳያባብሰው የሁሉም ወገኖች ፍራቻ ነው። በአማራና በኦሮሚያ ህጋዊ አስተዳደር መመስረት ፤እውነተኛ የሆነ የልሂቃን ውይይት መጀመር የመንግስት ውድቀትን ጨምሮ አስከፊ ሁኔታዎችን ለማስወገድ ወሳኝ እንደሆነ የህግ ባለሙያተኞቹ ሳያስገነዝቡ አላለፉም።እኔም በዚሁ አበቃው።ክብረት ይስጥልኝ። |