ኤርትራ የኢትዮጵያን የሰላም ስምምነት ልታደናቅፈው ትችላለች !
(ደራሲ፣ጋዜጠኛና ማህበራዊ ሀያሲ
ቅዳሜ ከፕሪቶሪያ የቀጠለ ስብሰባቸውን በኬንያ ለሳምንት ያህል ያካሄዱትን ስብሰባ አጠናቀዋል። የኢትዮጵያ መንግሥት እና የሕወሃት ወታደራዊ አመራሮች በናይሮቢ ሲያካሂዱት የቆዩትን ውይይትን ከስምምነት ላይ በመድረስ ማጠናቀቃቸው ተገልጿል። የውይይቱን መጠናቀቅ ተከትሎ የኢትዮጵያ ጠቅላይ ኤታማዦር ሹም ፊልድ ማርሻል ብርሃኑ ጁላና የህወሓት ኃይሎች ዋና አዛዥ ጀኔራል ታደሠ ወረደ ሁለቱ ወገኖች የደረሱበትን የጋራ መግለጫ ስምምነት ዛሬ ማምሻውን መፈረማቸው ታውቋል። ሁለቱ ወገኖች የደረሱበትን ስምምነት በማስመልከትም አጭር የሆነ የጋራ ፕሬስ መግለጫ በማውጣት በጽሀፍ ተነቧል። የጋራ መግለጫው ስምምነቱ አንኳር ጉዳዮች፣ ሰብዓዊ እርዳታ ወደ ትግራይና አጎራባች ክልሎች ያለ ገደብ እንዲገባና የረድዔት ሠራተኞች በነጻነት እንዲንቀሳቀሱ ምቹ ሁኔታ መፍጠር እንዲሁም የህወሓት ታጣቂዎች ትጥቅ በሚፈቱባት ሁኔታ ላይ በቀጣይ ለመነጋገር የሁለቱ ወገኖች ወታደራዊ አካላት የጋራ ኮሚቴ ለማቋቋም መስማማታቸው ተገልጧል። አፈፃፀሙ ወዲያውኑ የሚጀመር ሲሆን "የሰላማዊ ዜጎችን ትጥቅ ከማስፈታት አንፃር ያልተከለከለ ሰብአዊ አቅርቦትን በተመለከተ ያተኮረ ነው" በማለት የድርድሩ አስታራቂ ኦሊሴጎን ኦባሳንጆ በኬንያ ዋና ከተማ ናይሮቢ በዜና ኮንፈረንስ ላይ ተናግረዋል። ሲጂቲኤን በበኩሉ የመከላከያ ሰራዊት ከፍተኛ አዛዦች እና የህዝባዊ ወያኔ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ታጋዮቹን ትጥቅ የማስፈታት እና በቀጣይ መልሶ ማቋቋም የሚያስችል እቅድ ለማውጣት በተደረገው ውይይት ቅዳሜ እለት በተሳካ ሁኔታ ከስምምነት ላይ መድረሳቸውን ገልጿል። በኬንያ ርዕሰ መዲና በናይሮቢ በኢትዮጵያ የጦርነት ማቆም አፈፃፀም ላይ የአዛዦች ስብሰባ መግለጫ ላይ የፊርማ ስነ ስርዓት ተካሂዷልም ሲል ሲጂቲኤን ገልጿል ። የቀድሞው የኬንያ ፕሬዝዳንት ኡሁሩ ኬንያታ "ዋናው ተግባራችን ጦርነትን ዝም ማሰኘት ነበር"ከማላታቸውም ባሻገር ሰብአዊ ድጋፍ ለማድረግም ስምምነቱ አስፈላጊ ነው ብለዋል። የቀድሞው የናይጄሪያ ፕሬዝዳንትና የአፍሪካ ህብረት ልዑክ ኦሌሴጉን ኦባሳንጆ በኢትዮጵያ የሰብአዊ እርርዳታ አቅርቦት በአስቸኳይ ይጀመራል ብለዋል። አብዛኛው ዕርዳታ በመንገድ የሚጓጓዝ ቢሆንም የአየር ትራንስፖርትን ለቀጠል ዝግጅት ተደርጓል ብለዋል ኦባሳንጆ። የኢትዮጵያ የመንግሥት ኮሙኒኬሽን አገልግሎት ማምሻውን ሕዳር 3 ቀን 2015 ዓ.ም በሰጠው መግለጫ የሰላም ስምምነቱ በታቀደለት መንገድ እንዲፈጸም መንግሥት እየሠራ መሆኑን ገልጿል። በዚህም መሠረት በመከላከያ ሥር ወዳለው አብዛኛውየትግራይ አካባቢ እርዳታ እንዲደርስ እየተደረገ ነው ብሏል። ወደተለቀቁት አካባቢዎች መሠረታዊ አገልግሎቶች ቀስ በቀስ እየተጀመሩ ነው ሲልም አክሏል። በሌሎች አካባቢዎች አገልግሎቶችን ለማስጀመር እንዲቻል በታጣቂዎች የወደሙ መሠረተ ልማቶችን ለመጠገን ምቹ ሁኔታ እየተፈጠረእንደሆነ ገልጾ። ከዚሁ ጎን ለጎን በሰላም ስምምነቱ መሠረት የሕወሓት ታጣቂዎች ትጥቅ የሚፈቱበት ዝርዝር ዕቅድ ላይ የኢትዮጵያ መከላከያ ሠራዊት አዛዥና የሕወሓት ታጣቂዎች አዛዥ በናይሮቢ መመክራቸውን ተናግሯል። በሰላም ስምምነቱ በተያዘው የጊዜ ገደብ ትጥቅ የሚፈታበትንና መከላከያ ወደ መቀሌ የሚገባበትን ዕቅድ ላይምመስማማታቸውን ተናግሯል። ለዕቅዱተግባራዊነት የሚመለከታቸው አካላት ሁሉ በስምምነቱ መሠረት የሚጠበቅባቸውን ሊወጡ እንደሚገባ መንግሥት ያሳስባል ሲልም አክሏል።
በፊርማው ሥነ-ሥርዓት ላይ የሕወሃት ዋና ተደራዳሪ አቶ ጌታቸው ረዳ፣ “በቅርቡ ከኛ ጋር ተገቢ ባልሆነ ምክንያት ሀገራችን ውስጥ ገብተውጥፋት እያጠፉ ያሉ አጥፊዎች መኖራቸውን አውቃለሁ። እነሱም ይህንን እንደሚያቆሙ እናውቃለን። ” በማለት ተናግረዋል።
የአለም አቀፉ ማህበረሰብና የሰላም አስታራቂዎች ኤርትራ በጦርነቱ ውስጥ ያላትን ሚና አቅልለውታል። ኤርትራ ጦሯን እንድታስወጣ መጠየቁ የሚፈለገውን ያህል ውጤት አያስገኝም። በቅርብ ዓመታት ውስጥ ማዕቀብ በገዥው አካል ላይ ብዙም ተጽእኖ አልነበራቸውም። በእርግጥ የኤርትራ አገዛዝ በአፍሪካ፣ በአውሮፓና በፋርስ ባህረ ሰላጤ በህገ-ወጥ ንግድ ላይ በሚደረግ ድብቅ ኦፕሬሽን መረብ አማካኝነት የተባበሩት መንግስታትና የአሜሪካን ማዕቀቦች በአሁኑ ወቅት ተርፏል ማለት ይቻላል።
በስምምነቱ ውስጥ ከተካተቱት አንቀጾች አንዱ እንደሚያመለክተው የሁሉም አይነት ግጭቶች “ለዘለቄታው ሰላም ሲባል ጦርነትን ማቋረጥ” “ሌላኛውን አካል ለማወክ ወይም ከየትኛውም ወገን ጠላት ከሚሆን ከማንኛውም የውጭ ሃይል ጋር መመሳጠርን” የሚያጠቃልል ነው። ይህ ማለት ኢትዮጵያ ከኤርትራ ጋር ህወሓትን ለማዳከም ተባብራ መቀጠል አትችልም ማለት ነው።
የኤርትራ ጄኔራሎች ከኢትዮጵያ ዕዝ መዋቅር ውጭ ስለሚንቀሳቀሱ። በሰሜን ያለውን የጦርነት ዘመቻ በመምራት ላይ ያሉ ስለሚመስሉ የዶክተር አብይ ጦር በጦር ሜዳ ውጊያ ላይ ሙሉ ለሙሉ ቁጥጥር የለውም ማለት ይቻላል።
የዶክተር አብይ መንግሥት የኤርትራ ወታደሮች በኢትዮጵያ ውስጥ መኖራቸውንና ወሳኝ የሆኑ ቦታዎችን ስለሚቆጣጠሩ የስምምነቱን አካል ለማክበር አስቸጋሪ ይሆናል የሚሉ ወገኖች አሉ። ትንንሽ የጥፋት ድርጊቶች እንኳን ሌላው ቀርቶ የሰላም ሂደቱን ሊያደናቅፉ ይችላሉ። የኤርትራ ጄኔራሎች ከኢትዮጵያ ዕዝ መዋቅር ውጭ ስለሚንቀሳቀሱና በሰሜን ያለውን የጦርነት ዘመቻ በመምራት ላይ ያሉ ስለሚመስሉ የዶክተር አብይ ጦር በውጊያ ላይ ሙሉ ቁጥጥር የለውም ማለት ይቻላል በማለት የኤርትራ ነፃ አውጪ ግንባር አባልና በኦስሎ ኖርዌይ የሚገኙት ተመራማሪና ጸሃፊ የሆኑት መሐመድ ኬይር ኦመር ይገልጻሉ ።
የአስመራ ጄኔራሎች በሰሜናዊ ግንባር ጦርነቱን ሲመሩ ቆይተዋል። የኤርትራን ግዛት የኢትዮጵያ ጦር ማስጀመሪያና የሎጀስቲክስ እንዲሁም የማዘዣ ማዕከል አድርገው ህዝቡንና ወታደሩን አሰባስበው ይገኛሉ። ይህ ደግሞ የአሁንና የቀድሞ ጄኔራሎች ያባባሉን እውነታ ያረጋግጣሉ።
በህዳር 2020 ወያኔ የሰሜን እዝ ዋና ፅህፈት ቤቱን ከተቆጣጠረ በኋላ ብዙ የማስኬጃ አቅሙንና የማዘዝ መዋቅሩን እንዲሁም ብዙ ወታደራዊ ንብረቶቹን በማጣት የኢትዮጵያ ጦር ያለ ኤርትራዊ ድጋፍ መቀሌ መግባት አልቻለም። አሁንም የኢትዮጵያ መከላከያ ሠራዊት (ENDF) ከኤርትራውያን ወታደሮች የነቃ ተሳትፎ ውጭ የቅርብ ጊዜውን የትግል እንቅስቃሴ ከዳር ለማድረስ የሚያስችል ሙሉ በሙሉ ገና አልተቋቋመም።
ከኦገስት 24 ጀምሮ አዲሱ ጦርነት ከተጀመረበት ጊዜ ጀምሮ የኤርትራ መንግሥት ከኢትዮጵያ አየር ኃይል ጋር በመተባበር በድሮን ታግዞ በከተሞችና በመንደሮች ላይ ያልተቋረጠ የቦንብ ድብደባ በከተሞች ና በመንደሮች ላይ አድርጓል።በዚህ ሁኔታ ከፍተኛ ጉዳት በማድረስ የትግራይ ተወላጆች ከቀያቸው እንዲፈናቀሉ ምክንያት መሆኑ ይታወሳል። ከስምምነቱ ከ72 ሰዓታት በኋላ እነዚያ ጥቃቶች ቀጥለዋል። የኤርትራ ጦር ትግራይ ውስጥ ነው የሚገኘው ። ከባድ በደል በትግራይ ህዝብ ላይ ፈጽሟል ተብሎ የተከሰሰው የኤርትራ ጦር ለዚህ ጦርነት ብዙ መዋዕለ ንዋይ አፍስሷል በዚህም የተነሳ ከፍተኛ ኪሳራ ደርሶበታል። ስለዚህ የኤርትራ ጦር ወደ ኋላ በጭራሽ አይመለስም።
የኤርትራ ፕሬዝዳንት ይህንን ግጭት እንደ ዜሮ ድምር ጨዋታ ሊመለከቱት ይችላሉ። አላማቸው ደግሞ ወያኔን ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ ማጥፋት ነው። ስለዚህ የኤርትራ አገዛዝ የቀረውን የሀገሬውን ህዝብ ለማሰባሰብ ከዚህ በፊት ታይቶ የማይታወቅ እርምጃ ወስዷል። በኤርትራ የሚገኙ ወንድ ወይም ሴት ልጆቻቸውን ለብሔራዊ ውትድርና ተብሎ ለወታደር ያልሰጡ ቤተሰቦች ከመኖሪያ ቤታቸው እንደተባረሩ የዓይን እማኞች አረጋግጠዋል። አንዳንድ ለአቅመ አዳም ያልደረሱ ሲቪሎችና አዛውንቶች ሳይቀሩ ሁሉም ሌላው ቀርቶ ትንሽ ስልጠና የሌላቸ ው ኤርትራውያን ወደ ኤርትራ ጦር ሰራዊት እንዲቀላቀሉ ተደርገዋል።
ዶክተር አብይ ከሰላም ስምምነቱ በኋላ ኢትዮጵያ የምትፈልገውን ሁሉ እንዳሳካች በመግለጽ ደስ ብሏቸዋል። የተለያዩ ዘገባዎች እንደሚያመለክቱት አብይም ሆነ ኢሳያስ ድርድሩ ሳይጠናቀቅ መቀሌ ገብተው ጦርነቱ ማብቃቱን ማወጅ ከስምምነቱ በፊት አላማቸው ነበር። ነገር ግን ከትግራይ አማፂ ሰራዊት ጠንካራፍልሚያ ስለገጠማቸው ያሰቡትን ከግብ እንዳይደርሱ እንቅፋት ሆኖባቸዋል።
የኢትዮጵያ መንግስት ችግር የሆነው ዶክተር አብይ ከወያኔ ጋር ያደረጉት እርቅ በኢሳያስ በኩል የኤርትራን ጥቅም አስጊ አድርጎ ሊመለከተው መቻሉ ነው።
ኢሳያስ የህልውና እስትራቴጂስት ነው።የእሱ ስጋት መሰማት ኢትዮጵያን ለማተራመስ የበለጠ ጠበኛ ሊያደርገው ይችላል ። በኢትዮጵያ ውስጥ ያለውን አገዛዝ ተቃዋሚ ሃይሎችን በማስተናገድና በመደገፍ ላለፉት 30 አመታት እንዳደረጉት ሁሉ። ኢሳያስ ወደ ጥግ ሲመለስ ድፍረት የተሞላበት እርምጃ ለመውሰድ እንደማይፈራ በተደጋጋሚ አሳይቷል። በእርግጥም የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ኤርትራ በአፍሪካ ቀንድ ከሶማሊያ እስከ ሱዳን እንዲሁም ደቡብ ሱዳን ድረስ በምታደርገው እንቅስቃሴ አለመረጋጋት ምክንያት ቀደም ሲል ማዕቀብ ጥሎባት ነበር።
ኢሳያስ አስቀድሞ ህወሓትን የሚቃወም የትግራይ ታጣቂ ቡድን አስተናግዷል። ታላቁ የኢትዮጵያ ህዳሴ ግድብ በሚገኝበት የቤንሻንጉል ጉሙዝ ክልል የኦሮሞ ነጻነት ሰራዊት እና ታጣቂ ቡድንን መደገፍ ይችላል። ካይሮ እና ካርቱም የውሀ አቅርቦታቸው ላይ የህልውና ስጋት አድርገው ስለሚቆጥሩት - አወዛጋቢው ግድብ ሲመጣ ከግብፅ እና ከሱዳን ጋር በኢትዮጵያ ላይ ሊስማማ ይችላል - እንደ አስፈላጊነቱ በታሪክ ወዳጆችን እና ጠላቶችን ቀይሯል ። ሩሲያ በዩክሬን ያለውን ጦርነት በተመለከተ በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ውስጥ ለኤርትራ ለምታደርገው ድጋፍ በመሳሪያ እና በወታደራዊ ስልጠና ገዥው አካል የምዕራባውያንን ስጋቶች ለመቋቋም እንዲረዳቸው ሊሸልማቸው ይችላል።
ኤርትራ በአሁኑ ሰአት ወያኔን የሚቃወም ደምሂት የሚባል የትግራይ ታጣቂ ቡድን አስተናግዳለች። የአማራ ብሄርተኞች በተለይም ፋኖ የታጠቀ ክንፍ እየተባለ የሚጠራውን እንደ ኤርትራ አጋር ይቆጥራል። የአሜሪካ የአማራ ማህበር ና የአማራ ብሔራዊ ንቅናቄ የፓርላማ አባል እንደገለፁት በህወሓት ና በመንግሥት መካከል በሚደረገው ስምምነት ከትግራይ ጋር አወዛጋቢ የሆኑ አካባቢዎች ስለሆነው የአማራ ክልል በተመለከተ እውቅና ሊሰጠው አልቻለም።
በአፍሪካ ቀንድ የሚካሄደው ሌላ የሰላም ስምምነት በረጅም ጊዜ ውስጥ ስኬታማ እንዲሆን ከተፈለገ ፕሬዝዳንት ኢሳያስ በቀጠናው ሰላምና መረጋጋት ላይ እየደቀኑት ያለውን ስጋት በቅድሚያ መስተካከል አለበት።
በተለይም ህወሓት በምእራብ ትግራይ ግፍ የፈፀመውና በአስር ሺዎች የሚቆጠሩ የትግራይ ተወላጆችን ያፈናቀለው ን ጦርነት በተመለከተ ፋኖ የተባለው የአማራው የወጣቶች ክንፍ - ስምምነቱን እንደ አንድ አዎንታዊ እርምጃ ቢያዩትም ስምምነቱ አሁን በስራ ላይ ያለውን የኢትዮጵያ ህገ መንግስት ከአማራ ጥቅም ጋር የሚጻረር አድርጎ የሚመለከተውን ማክበሩ ግን ቅር እንዳሰኘው ገልጿል። ኤርትራ ፋኖዎችን በማሰልጠን ላይ ነች።የኤርትራው ፕሬዝዳንት ቡድኑን በመጠቀም የሰላም ሂደቱን ከውስጥ ለማደናቀፍ ሊጠቀሙበት ይችላሉ። በኢትዮጵያ ያለውን የፌደራል አደረጃጀት በተመለከተም ፕሬዝዳንት ኢሳያስ እንደሚቃወሙት ደጋግመው ተናግረዋል።ምክንያቱም ከአገዛዙ ጋር ወዳጅ የሆነችውን የተማከለ ኢትዮጵያን ማየት ይመርጣል።
ህወሀት የኤርትራን ፕረዚዳንት ለረጅም ጊዜ አሳንሶ በመመልከት ብዙ ዋጋ ከፍሏል። ይህ ጦርነት የኢትዮጵያን ጦርና ወያኔን ብቻ ሳይሆን የኤርትራን ጦርም በእጅጉ አዳክሟል። የሚገርመው ግን ኢሳያስ ወደፊት ከወያኔ ጋር ያለው ስምምነት ካልተሳካ አገዛዙን ለመጠበቅ ትፈልጋለች።በዶክተር አብይና በኢትዮጵያ ጦር - አንዳንዴም በአጋራቸው በኤርትራ መካከል ምናልባት የተባለው የሰላም ስምምነት ከተሳካ ተቀናቃኝ ሊሆኑ ይችላሉ የሚል እምነት አለ።
በአፍሪካ ቀንድ የሚካሄደው ሌላ የሰላም ስምምነት በረጅም ጊዜ ውስጥ ስኬታማ እንዲሆን ከተፈለገ ኢሳያስ በቀጠናው ሰላምና መረጋጋት ላይ እየደቀኑት ያለውን ስጋት በቅድሚያ ማስተካከል አለባቸው። እንደ ኢሳያስና የቅርብ ግብረ አበሮቹ ለሆኑ አካላት በግላቸው ማዕቀብ እንደማድረግ ያሉ የበለጠ ጠንካራና የመከላከያ ፖሊሲዎች ያስፈልጋሉ። ይህን መሰል ፖሊሲዎች ክልሉን ሊለውጥ የሚችልበትን ጅምር የሰላም ስምምነት ለማፍረስ ዓላማ ያደረጉ ቡድኖችን ወይም ግለሰቦችን ሌላው ቀርቶ እነ ዶክተር አብይን ና አጋሮቹን ጨምሮ ማዕቀብ ሊወሰድባቸው እንደሚገባ የኤርትራ ነፃ አውጪ ግንባር አባልና በኦስሎ ኖርዌይ የሚገኙት ተመራማሪና ጸሃፊ የሆኑት መሐመድ ኬይር ኦመር ይገልጻሉ ።
ይህ የሰላም ስምምነት የተሳካ እንዲሆን የሚፈልጉ ወገኖች ካሉ ማወቅ ያለባቸው ነገር ቢኖር ኢሳያስ ከዚህ ቀደም በአፍሪካ ቀንድ የተጫወቱትን አፍራሽ ሚናን እንደገና ሊያደርጉት ወይም ሊተገብሩት ይችላሉ የሚለውን ስጋት ከወዲሁ ማወቅ ይኖርባቸዋል ። ለዛሬው በዚሁ ይብቃኝ ሰላም ! |
ከወሰንሰገድ መርሻ ደምሴ