የኢትዮጵያ የእርስ በርስ ጦርነት የሰላሙ ፊርማ ያቆመው ይሆን ?
(ደራሲ፣ጋዜጠኛና ማህበራዊ ሀያሲ)
በደቡብ አፍሪካ ዋና ከተማ ፕሪቶሪያ በተካሄደው የፊርማ ስነ-ስርዓት ላይ ካለቀ ከአንድ ቀን በኋላ አሁንም በትግራይ ተራሮች ላይ የተኩስ ድምፅ እየተሰማ ነው።
AFP እንደገለፀው ከሆነ የትግራይ አማፂያን ኃይሎች ከሰላም ስምምነት በኋላ ኢትዮጵያን ጥቅት ፈፅማብኛለች ብለው ከሰዋል።
ተፋላሚዎቹ ደም አፋሳሽ ግጭታቸውን ለማቆም ስምምነት ከተፈራረሙ 48 ሰአታት ባልሞላ ጊዜ ውስጥ የትግራይ ባለስልጣናት የኢትዮጵያ መንግስት በሰላማዊ ሰዎች ላይ የአውሮፕላን ድብደባ ፈጽሟል በማለት ትናትና አርብ ለAFP ተናግረዋል።
በደቡብ አፍሪካ የታፈራረሙት ስምምነት ፊርማው ሳይደርቅ ከሁለት አመት በፊት የተጀመረውን ጦርነት ያቆማል ተብሎ የተነገረለት የደቡብ አፍሪካው የሰላም ስምምነት ጦርነቱን ለማስቆም ቁልፍ እርምጃ ተብሎ በዓለም አቀፍ ደረጃ ቢወደስም ህወሓት የአየር ድብደባ ተፈጽሞብኛል በማለት መክሰሱ የሰላሙ ፊርማ ላይ ጥያቄ ጭሯል ።
የህዝባዊ ወያኔ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ቃል አቀባይ አቶ ጌታቸው ረዳና የጠቅላይ ሚንስትር አብይ አህመድ የደህንነት አማካሪ አቶ ሬድዋን ሁሴን የሰላሙን ስምምነት ለዓለም ካበሰሩ በኋላ የኢትዮጵያ መንግስት በትግራይ ማይጨው ከተማ በሰላማዊ ሰዎች ላይ ጥቃት ሐሙስ ዕለት ፈጽሟል ሲል ህወሓት ተናገሯል።
"የለምለም ካርል ሆስፒታል ምንጮች እንደገለፁት #የኢትዮጵያ ሰው አልባ አውሮፕላን በሰላማዊ ሰዎች ላይ ጥቃት ፈጽሟል" ሲል ክንደያ ገብረህይወት በትዊተር ገፃቸው ላይ ገልፀዋል።
"በተመሳሳይ ሌሎች ከተማዎች ላይም ሰላማዊ ዜጎችን የገደለና ያቆሰሉ የመድፍ ተኩስ ተከስተዋል ይህ የሆነው #ፕሪቶሪያ ላይ የሰላም ስምምነቱን ከተፈራረመ በኋላ ነው" ብሏል።
የሰሜን ኢትዮጵያ መዳረሻ በከፍተኛ ሁኔታ የተገደበ ሲሆን ትግራይ ከአንድ አመት በላይ በኮሙኒኬሽን ተዘግታ ቆይታለች።
ከኤኤፍፒ ለቀረበላቸው ጥያቄ ከኢትዮጵያ መንግሥት ባለሥልጣናትም ሆነ ከአፍሪካ ኅብረት (AU) የተሰጠ ምላሽ የለም።
ረቡዕ የተፈረሙት ስምምነት ሁለቱም ወገኖች "ጠመንጃውን በዘላቂነት ለማቆም" እና "የህወሓት ታጋዮችን ትጥቅ የማስፈታት፣ አማፂ ኃይሉን የማፍረስ እና መልሶ የማዋሃድ መርሃ ግብር" ተስማምተው ነበር ።
ነገር ግን ተመልካቾች እንደሚናገሩት ቁልፍ ዝርዝሮች እና ግስጋሴውን ለማስቀጠል የሚረዳ ግልጽ ፍኖተ ካርታ የለም፣ ይህ በመሐላቸው አለመተማመንን ፈጥሯል ።
ባለፈው ሳምንት በአፍሪካ ህብረት የሚመራው ድርድር በፕሪቶሪያ ሲጀመር በትግራይ በህወሓት ታጣቂዎች እና ከኤርትራ ጎረቤት በመጡ ወታደሮች በሚደገፉ የፌደራል ሃይሎች መካከል ከባድ ጦርነት ተካሄዷል።
የኢትዮጵያ ሰሜናዊ ጫፍ አካባቢ በምግብና በመድኃኒት እጦት እንዲሁም የመሠረታዊ አገልግሎቶች አቅርቦት ውስንነት ምክንያት ከፍተኛ ሰብዓዊ ቀውስ ውስጥ ገብቷል።
ታዛቢዎች እና ዲፕሎማቶች ወደፊት ስለሚመጣው አስቸጋሪ መንገድ አስጠንቅቀዋል የአውሮፓ ህብረት የውጭ ፖሊሲ ኃላፊ ጆሴፕ ቦሬል አርብ ዕለት በቋሚነት የተኩስ አቁም ስምምነት ላይ መድረስ "በጣም አስቸጋሪ ይሆናል" ብለዋል.
በጀርመን ሙንስተር ከተማ በተካሄደው የG7 የውጭ ጉዳይ ሚኒስትሮች ስብሰባ ላይ ለጋዜጠኞች መግለጫ የሰጡት ቦሬል ስምምነቱ “የምስራች” መሆኑን አምነዋል፣ ነገር ግን “ሰላም መፍጠር ጦርነት ከማድረግ የበለጠ ከባድ ነው” ሲሉ አስጠንቅቀዋል።
ቦሬል "አለም ዩክሬንን እየተመለከተ ሩሲያን እየወቀሰ ነው።ነገር ግን ኢትዮጵያ በእርግጠኝነት እጅግ የከፋ ሰብአዊ ቀውስ...እና ባለፉት ሁለት አመታት ጦርነት ውስጥ ነች"ብለዋል።
በድርድር የትግራይ ታጋዮችን ትጥቅ የማስፈታት ሂደት እንደሚኖር ተገልጿል።
በጎርጎሮሳውያኑ 2020 በትግራይ የሚደረገውን ምርጫ ውድቅ በማድረግ ህወሓት አሸንፎ የነበረ ቢሆንም መንግሥት አዲስ ምርጫ ለማድረግ አቅዷል።
ሆኖም የፌደራል መንግስት የህወሓት ታጣቂዎች ሙሉ በሙሉ ትጥቃቸውን ሊፈቱ እንደሚገባ ተጠይቋል። ይህንንም ህወሓት ለመተግባር ከመንግሥት ጋር ከስምምነት ላይ ደርሰዋል።
መንግሥት ህወሓት በአሸባሪነት መፈረጁን ከእንግዲህ ወዲያ ያቆማል።በእርግጥ ይህንን ያለው የኢትዮጵያ ፓርላማ ነው።ፓርላማው አስቸኳይ ስብሰባ በማድረግ በስብሰባው ላይ '' አሸባሪ ''ብሎ ያፀደቀውን ያነሳል ተብሎ ይጠበቃል።
መንግሥት ትግራይ እንዴት መተዳደር እንዳለባት የፖለቲካ ድርድር እንደሚያደርግ ቃል ገብቷል።
ስምምነቱ ሁለቱም ወገኖች አሁን ያለውን የፌዴራል ሕገ መንግሥት እንደሚያከብሩ አፅንዖት ሰጥተዋል።
ይህም በግብርና የበለጸገውን የምዕራብ ትግራይን ክልልና - በጦርነቱ በመጀመሪያዎቹ ሳምንታት በአማራ ክልል የተነጠቀውን መሬቶች - ሕገ መንግሥታዊ በሆነ መንገድ መፍታትን ይጨምራል።
የስምምነቱ ሁኔታ በሰብአዊ ችግር ምክንያት አንድ ሚሊዮን የሚደርሱ ሰዎችን ህይወት ያጠፋውን ረሃብና ስደትን ለማስወገድ በር ይከፍታል። ይህ ምናልባት 10% የሚሆነውን የትግራይ ህዝብ ማለትም ስድስት ሚሊዮን የሚጠጋውን ህዝብ ካለበት ችግር እንደሚያስወግድ በቤልጂየም የሚገኙ ምሁራኖች ይገልጻሉ።
ከሁለት አመታት እገዳና ረሃብ በኋላ የኢትዮጵያና የኤርትራ ሰራዊት ጥምር ሃይሎች እንዲሁም የአማራ ክልል ሃይሎች ያላሰለሰ ወታደራዊ ጫና እየደረሰባቸው የነበሩት የትግራይ መሪዎች ትልቅ ስምምነት አድርገዋል ማለት ይቻላል። የህወሓት አመራሮች ይህን ስምምነት ማድረጋቸው በእነሱ ስሌት መሰረት የትግራይ ህዝብ ህልውና አደጋ ላይ የወደቀ እንደሚመስል ያስታውቃል።
በነሀሴ ወር ጦርነቱ ካገረሸበት ጊዜ አንስቶ በርካታ ገበሬዎች እህላቸውን መሰብሰብ ካለመቻላቸውም ባሻገር ከአንድ ሚሊዮን በላይ ተፈናቅለዋል።
ሆስፒታሎች እንደ ኢንሱሊንና አንቲባዮቲኮች ያሉ መሰረታዊ መድሀኒቶች በማለቁ የተነሳ የትግራይ ሰዎች ሊታከሙ በሚችሉ በሽታዎች እየሞቱ ነው። አሁን ግን ሁሉም ወገኖች ዘብ በመቆማቸው ይህ የመድሀኒት ችግርም ይቀረፋል ተብሎ ይጠበቃል።
የምግብ፣ የመድሃኒትና ሌሎች መሰረታዊ አገልግሎቶች ለተከለከሉት በሚሊዮን ለሚቆጠሩ የትግራይ ህዝብቦች አስፈላጊውን እርዳታ እንዲያገኙ ያደርጋል።
ወሳኝ ጥያቄዎች
ብዙ ያልተመለሱ ጥያቄዎች አሉ። ከነዚህ መካከል ሦስቱ በተለይ ወሳኝ የተባሉ ጥያቄዎች አሉ።
አንደኛ ኤርትራ ነው።
እንደ ምዕራባውያን ዲፕሎማቶች አገላለጽ የትግራይን አማፂ ኃይልን የሰበረው ከአስመራ ተነስቶ የኤርትራና የኢትዮጵያ የጋራ ወታደራዊ ጥቃትና ዘመቻ ነው።
በስምምነቱ ውስጥ ኤርትራ በስም አልተጠቀሰችም። ነገር ግን በፊርማው ስነስረዓት ላይ ኤርትራን ሊያመለክት የሚችል ሀሳብ አለ "ከየትኛውም ወገን ጠላት ከሚሆን ከማንኛውም የውጭ ሃይል ጋር የሚደረግ ትብብርን ለማስቆም " የሚል ድንጋጌ አለ።
ይህንን ተግባራዊ ለማድረግ የኢትዮጵያ የፌደራል መንግስቱ አቅም እንዳለው ብዙዎች ይጠራጠራሉ። የኤርትራው ፕሬዝዳንት ኢሳያስ አፈወርቂ የስምምነቱ አካል አይደሉም። ጠ/ሚ/ር አብይ ያደረጉት ስምምነት ምንም ይሁን ምን ጦርነቱን ለመቀጠል የሚያስችል አቅም አላቸው።
ሁለተኛው ክትትልን ማረጋገጥ ነው።
ስምምነቱ ኢትዮጵያ ለምትከተለው ዲፕሎማሲያዊ ስትራቴጂ የዓለም አቀፉ ማህበረሰብ ከሚያደርስባት ጥቃት ለመጠበቅ የሚያስችል ያስገኘላት ድል ነው ማለት ይቻላል።
የድርድሩ ፈራሚዎች የክትትል፣ የማረጋገጫና ለስምምነቱ ተገዢ እንዲሆኑ የሚያደርግ በናይጄሪያው የቀድሞ ፕሬዝዳንት ኦሉሴጎን ኦባሳንጆ ለሚመራው የአፍሪካ ህብረት (AU) ሸምጋዮች ሪፖርት የሚያቀርቡ አነስተኛ ክፍል ነው የሚሆነው ማለትም ቢበዛ 10 ሰዎች።
ሌላው የሚስተር ኦባሳንጆ ስልጣን ከአፍሪካ ህብረት ኮሚሽን ሊቀመንበር ሙሳ ፋኪ እንጂ ከአፍሪካ ህብረት የሰላም ና የፀጥታ ምክር ቤት አይደለም። የተባበሩት መንግስታት ከሰላሙ ውል ፊርማ ሙሉ በሙሉ የተገለሉ ናቸው።
የውሉን ጥሰቶች ሪፖርቶችን መገምገምና አለመግባባቶችን መፍረድ በሁለት ሰዎች ውሳኔ ይሆናል።በሚስተር ኦባሳንጆና በሚስተር ሙሳ ፋኪ ።በትንሹ ለመናገር የሚያስቸግር ያልተለመደ የቁጥጥር ዘዴ ሊፈጠር ይችላል የሚል ፍራቻ አለ ።
የከፍተኛ ደረጃ የሰላም ስምምነቶች እንደሚታወቀው በዓለም አቀፍ አጋሮች ዘንድ በየጊዜው ሁኔታዎችን እየገመገሙ እንዲመሰክሩ ይደረጋል።ይህ ሁኔታ ግን የለም።
በዚህ ጉዳይ ላይ የአፍሪካ ኅብረት፣ የተባበሩት መንግስታት፣ የአሜሪካና የምስራቅ አፍሪካ ቀጣናዊ አካል ኢጋድን ብቻ ታዛቢ አድርጎ ነው ውይይት ሲካሄድ ቆይቶ እነሱ ሲፈራረሙ በታዛቢነት የነበሩት ወገኖች ከመታዘብ በስተቀር አንዳቸውም ስምምነቱን አልፈረሙም።
ምንም እንኳን የአፍሪካ ህብረት ትልቁ የእርዳታ ለጋሽ የሆነው የአውሮፓ ህብረትም በድርድሩ ላይ እንዳይታዘብ ተከልክሏል።
ኢትዮጵያና የአፍሪካ ኅብረት ግን በዓለም አቀፍ ደረጃ ተቀባይነትን ለማግኘት መቆጠባቸውም አይቀርም።ሌላው ቢቀር ቢያንስ ኢትዮጵያ በጣም የውጭ እርዳታ ስለሚያስፈልጋት የአውሮፓ ህብረት በታዛቢነት እንዲገኝ ግፊት ለአፍሪካ ህብረት ማድረግ ነበረባት።በዚህም የተነሳ የአውሮፓ ህብረት በድርድሩ ላይ ባለመገኘቱ በህብረቱ ዘንድ ቅሬታን ፈጥሯል።
ሦስተኛው ፍትህ ና ተጠያቂነት ነው።
ስምምነቱ የኢትዮጵያ መንግስት ምንም አይነት አለም አቀፍ ምርመራን ለምሳሌ በተባበሩት መንግስታት የሰብአዊ መብቶች ምክር ቤት ወይም በአፍሪካ የሰብአዊና ህዝቦች መብት ኮሚሽን ያሉትን ነገሮች ሳይጠቅስ "ሁሉን አቀፍ የሆነ አገራዊ የሽግግር የፍትህ ፖሊሲ" እንዲቋቋም ብቻ ነው የሚደነግገው ።
ሚስተር ኦባሳንጆ ስምምነቱን መፈረም የመጀመሪያው እርምጃ እንደሆነና እሱን መተግበሩ የበለጠ ከባድ ስራ እንደሆነ ተናግረዋል።
በትግራይ እየደረሰ ያለው ግፍና ርሃብ እንዲቆምና የኢትዮጵያን መረጋጋት ሰላም የማስፈን ተስፋው በአብዛኛው የተመካው በፌዴራል መንግስት መልካም እምነት ላይ ነው።
በተለይም የቀደመው ነገር ከህወሓት ጋር በጋራ ለህዝብ መግለጫ መስጠት እንዲሁም "የጥላቻ ፕሮፓጋንዳን፣ የጥላቻ ንግግርን" ለማስቆም ቃል መግባቱ ብቻ ነው ።
'አዋራጅ ቃላት'
በአገር ውስጥ ና በዲያስፖራ የሚኖሩ የትግራይ ተወላጆች ስምምነቱን በአሳዛኝ ሁኔታ ተቀብለውታል።
አንዳንድ የትግራይ አዛዦች እንደ አዋራጅ ለሚያዩት የሰላም ቃል ከመገዛት የሽምቅ ጦርነቱን ቢቀጥሉ ይመርጡ ይሆናል።
ብዙዎች የአለም አቀፉ ማህበረሰብ ዶክተር አብይ መልካም አላማ እንዳላቸውና እድል ካገኙ ወደ ሰላም፣ ዲሞክራሲና መረጋጋት መንገድ እንደሚመለሱ ገምተዋል።
ሌሎች ደግሞ ዶክተር አብይ፣ አቶ ኢሳያስና ሌሎች የሚማሩት ትምህርት ተቃራኒው ነው ብለው ይፈራሉ - ማለትም ከአቅም በላይ የሆነ ሃይል፣ ዘላቂ ረሃብና የመረጃ መጥፋት አላማቸውን ለማሳካት ውጤታማ መሳሪያዎች ናቸው የሚል አመለካከት አላቸው ።
በኦሮሚያ ክልል እየተካሄደ ያለውን ተቃውሞ ጨምሮ ሌሎች የፖለቲካ ተግዳሮቶችን ለመፍታት እነዚሁ ዘዴዎች እንደማይተገበሩ ኢትዮጵያውያን ተስፋ ያደርጋሉ።
ስምምነቱ የተመሰረተው ዶክተር አብይ ኢትዮጵያን ከገባችበት ቀውስ እንደሚያወጡት በማመን ነው። የዚያ ብሩህ ግምት የመጀመሪያው ፈተና የተኩስ ልውውጡ ሐሙስ ቀን ጸጥ ይላል የሚል እምነት ያሳደረ ነው። ይህ ግን አልሆነም።
ይልቁንም በዕለቱ በኢትዮጵያና በኤርትራ ጦር በሦስት ግንባር መጠነ ሰፊ ጥቃትን ጨምሮ ከባድ ውጊያ ተካሂዶ እንደነበር የቀጠናው ምንጮች ገልጸዋል። የትግራይ አማፂ ኃይሎች ሁኔታውን እየተቃወሙ እንደሆነና በአንዳንድ ቦታዎች ጦርነቶች እንደቀጠለ እንደሆነ ነው የውጭ ሚዲያዎች እየነገሩን የሚገኙት ።በእርግጥ በአንዴ ሰላም ይመጣል አይቻልም።ቀስ በቀስ በሂደት ስለሆነ።
የአፍሪካ ህብረት በድርድሩ ላይ ያሉ አለምአቀፍ ታዛቢዎች -ተመድ ፣አሜሪካና ኢጋድ - ተአማኒነታቸው አጥፊዎችን ከሁሉም ወገን ለማስወገድና እርምጃ እንደሚወስዱ ቃል መግባታቸው ይታወሳል ።በተለይም አሜሪካ የሰላሙን ፊርማ በደስታ ተቀብላ ሁኔታውን በሚያደናቅፉ ወገኖች ላይ እርምጃ እንደምትወስድ መግለጿ ይታወሳል።
ለኢትዮጵያ የእርቅ ስምምነት
ሮይተርስ እንደገለፀው '' የኢትዮጵያ መንግስትና የትግራይ ክልል ሃይሎች ጦርነቱን ለማቆም ባለፈው ረቡዕ መስማማታቸው ለሁለት አመታት ያህል ከቆየው ጦርነት በኋላ የተፈፀመ አስገራሚ ዲፕሎማሲያዊ እመርታ ነው።'' በማለት አወድሶታል።
በስምምነቱ ላይ የተሰጡው ዓለም አቀፋዉ አስተያየቶች የሚከተሉት ናቸው።
የኢትዮጵያ ሰብአዊ መብት ኮሚሽን
"ዘላቂና ሁሉን አቀፍ ሰላም እንዲሰፍን ከተፈለገ የሽግግር የፍትህ ፖሊሲን ከማፅደቃቸው በፊት በመላ ሀገሪቱ ሁሉን አቀፍ፣ እውነተኛ፣ ምክክር፣ ተጎጂዎችን ያማከለ አካታች ውይይት መደረግ አለበት።'' ብሏል።
"የባህላዊና የሀይማኖት አባቶችን ጨምሮ ልዩ ልዩ ሀገራዊ ተዋናዮችን ማካተት እንዲሁም የተጎጂ ሴቶችን በውይይቱ ላይ እንዲሳተፉ ማድረግ አስፈላጊ ነው." ሲል ገልጿል።
የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ
"ሰላም ለጤና ቅድመ ሁኔታ ነው። በትግራይ ኢትዮጵያ ሰላም እንዲሰፍን ፓርቲዎቹ ያሳዩትን ቁርጠኝነት በደስታ እንቀበላለን።" ሲሉ ተናግረዋል።
ጄምስ ብልህ ፣ የብሪታንያ የውጭ ጉዳይ ጸሐፊ
''በሰሜን ኢትዮጵያ ያለውን አስከፊ ግጭት ለማስቆም በኢትዮጵያ መንግስትና በትግራይ ባለስልጣናት መካከል የተደረገ ጠቃሚ ስምምነት ስለሆነ እንኳን ደስ አላችሁ።'' ካሉ በኋላ
"የሰላም ድርድሩ እንዲሳካ የአፍሪካ ህብረት፣ ደቡብ አፍሪካና የኬንያን የሽምግልና ጥረቶች አደንቃለሁ ። እንግሊዝ የሰላም ሂደቱን ለመደገፍ ዝግጁ ነች።"ብለዋል።
"ቡድኖቻችንን ከትግራይ አስውጥተናል ስለዚህ እኛ በአሁኑ ጊዜ አልተወከልንም ። ሆኖም ግን አሁን የሰላም ስምምነት መፈረሙን በማሳየታችን በጣም ደስ ብሎናል ።''
''ሁኔታው ሲፈቅድልን ቡድኖቻችንን ዳግመኛ ወደ ትግራይ እንልካለን። ምክንያቱም በአሁኑ ጊዜ ብዙ ህዝብ የጤና ችግር አለባቸው ።'' በማለት ገልፀዋል።
ጆሴፕ ቦረል፣ የአውሮፓ ህብረት የውጭ ፖሊሲ ኃላፊ
"ተጨማሪ ድርድር ዘላቂ የሆነ የተኩስ አቁም ስምምነት ላይ ለመድረስ ፤ሰፊ የፖለቲካ ንግግሮችን ለመጀመር የሰላሙ ስምምነት ይበረታታል።''
"የአውሮፓ ህብረት ለተገደሉት ሰዎች ቤተሰቦችና በእነዚያ ሁለት አስከፊ አመታት አስከፊ ጭካኔዎች ሰለባ ለሆኑት ቤተሰቦች ከጎናቸው ይቆማል።ተጎጂዎች በ |
