ኢትዮጵያ ሰላም ከሆነች ለዓለም ብዙ ታበርክታለች

ከወሰንሰገድ መርሻ ደምሴ

(ደራሲ፣ጋዜጠኛና ማህበራዊ ሀያሲ)

 

 

 

 
 

 *  ኢትዮጵያ ሰላም ከሆነች ለዓለም ብዙ ታበርክታለች

* የኢትዮጵያ ጦር መቀሌ መቃረብ

* ምዕራባውያን በተለይም አሜሪካ ለምን ወያኔን ይደግፋል

*የኤርትራ የድንበር ውሳኔ ለምን ተጣሰ

* በአፍሪካ ህብረት የሚካሄደው የኢትዮጵያ የሰላም ድርድር ዛሬ  ሰኞም  ይቀጥላል

 

  

 

 በደቡብ አፍሪካ እየተካሄደ ያለው የኢትዮጵያ የሰላም ድርድር ትናትና እሁድ ይጠናቀቃል ተብሎ ሲጠበቅ የነበረ ቢሆንም ድርድሩ ባለመቋጨቱ ዛሬ ሰኞም እንደሚቀጥል ታውቋል።

 

 

 አንድ ታዛቢ  ትናትና እሁድ ምሽት እንደተናገሩት “ዛሬ ማታ አይጨረስም” ብለዋል።  ውይይቱን በቅርበት የሚያውቅም ባለስልጣንም  ይህን አረጋግጠዋል።

 

 በተፋላሚዎቹ ወገኖች፣ በኢትዮጵያ ፌዴራላዊ መንግስትና በትግራይ መንግስት መካከል የተደረገው ውይይት ምን ያህል በጥሩ ሁኔታ እየተካሄደ ስለመሆኑ ለምንም  አልተገለጸም።

 

 ምክንያቱም የውይይቱ አዘጋጆቹ ስለ ድርድሩ ከሞላ ጎደል መግለጫ ለጋዜጠኞች  በመታቀባቸው ነው። ይህም ድርድሩን  ለመገምገም አስቸጋሪ አድርጎታል።

 

 ለድርድሩ ቅርብ የሆነ አንድ ባለስልጣን በውይይቱ ምን አይነት መልካም ሁኔታ እንዳሳየ ተጠይቀው   "ጊዜ ብቻ ነው የሚነግረን" ሲሉ መልሰዋል።  ሌላ ምንጭ እንዳሉት ደግሞ  ሁለቱ ወገኖች "በአንድ ዓይነት የሰላም 'ብርሃን' አሊያም የጦርነት ማቆም ወይም 'የሰላም የመረጋጋት ቀን'በተመለከተ ሊስማሙ ይችላሉ።'' ከማለት በስተቀር  እየተናፈሱ ያሉ ወሬዎችን ከትክክለኛ ወገን  ለማረጋገጥ  አልተቻልም።

 

 

 ያለፈው ማክሰኞ የመክፈቻ ሥነ-ሥርዓት ከተጠናቀቀ በኋላ በተጨባጭ  ውይይቶች ዙሪያ የተጀመረው በፕሪቶሪያ ረቡዕ ነበር።  የሽምግልና ቡድኑ የሚመራው በአፍሪካ ህብረት ልዩ መልዕክተኛ ኦሉሴጉን ኦባሳንጆ ነው።  የቀድሞው የናይጄሪያ ፕሬዝዳንት የኬንያ ፕሬዝዳንት ኡሁሩ ኬንያታና የቀድሞው የደቡብ አፍሪካ ምክትል ፕሬዝዳንት ፉምዚሌ ምላምቦ ንጉካ  የሽምግልናው ሁኔታ ይደገፋሉ።

 

 

 በዚህ የመጀመሪያ ዙር መደበኛ ውይይት ሁለቱ ተፋላሚ ወገኖች ቢያንስ ጦርነቱ እንዲቆም መስማማት እንደሚችሉ የውይይቱ አስታራቂዎች ተስፋቸውን ሲገልጹ ነበር። በተለይም  ጦርነቱ ቢቀዘቅዝ ኖሮ  ያኔ ወይም አሁን  አሊያም  በኋላ ላይ ሁለተኛ ዙር ውይይት ይደረግ ነበር።አሁን በመቀሌ አቅራቢያ ከፍተኛ ጦርነት እየተካሄደ ነው።የድርድሩ አላማ መደበኛ የተኩስ አቁም ስምምነት ማድረግና መወያየት ከዚያም በመካከላቸው ያሉ ሌሎች በርካታ ጉዳዮችን ለማንሳት ነበር።

 

 ከነዚህም መካከል የፌደራል መንግስት በትግራይ ክልል ና በትግራይ ተወላጆች ላይ ያደረገው ከበባ እንዲሁም ከኢትዮጵያ ፌደራል ወታደሮች ጎን የቆሙት የኤርትራ ጎረቤት ሀገር የወታደር ሃይሎች ከክልሉ እንዲወጡ  ሲጠይቁ  ቆይተዋል።

 

በቀጣይም ሁለቱ ወገኖች ስለ ክልሉ ሕገ መንግሥታዊ መዋቅር ጭምር መወያየት ነበረባቸው።  የኢትዮጵያ ጠቅላይ ሚንስትር አብይ አህመድ በ2018 ስልጣንን ከያዙ በኋላ የአንድ ብሄር የበላይነት ለማቆም  ሀገሪቱን በበላይነት ሲመራ የነበረውን ብሄር ተኮር የሀገሪቱን መዋቅር ማፍረስ የጀመሩ ሲሆን  ይህም ከህዝባዊ ወያኔ ሓርነት ትግራይ (ህወሀት) ጋር ጦኦርነት ውስጥ እንዲገቡ አድርጓቸዋል ምክንያት ሆኗል።  ህወሓት - ከሌሎች የኢትዮጵያ ብሄረሰቦች ክልል ተወካዮች ጋር - ከ1991 ዓ.ም ጀምሮ የፌዴራል መንግስትን ሲመራ የነበረ አምባገነን  የሀገሪቱ ፓርቲና የኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር ዋንኛ አንቀሳቃሽ ሞተር  እንደነበር አይዘነጋም።

 

 የምስራቅ አፍሪካዊቷ ሀገር ከንጉሳዊ አገዛዝ ወደ አሁን ላለችበት ‘ፌደራላዊት ኢትዮጵያ’ እንዴት ተሸጋገረች?  በሰሜኑ የሀገሪቱ ክፍል በትግራይ ለተፈጠረው ጦርነት በሀገሪቱ ላይ ምን አይነት ተፅእኖ  አመጣ?  ቻይናና ህንድ በሀገሪቱ ውስጥ ምን እየሰሩ ነው? የሚል ጥያቄ መነሳቱም አይቀርም።

 

 ከጥቅምት 24 ጀምሮ በደቡብ አፍሪካ በመካሄድ ላይ ያለው የሰላም ድርድር በኢትዮጵያ መንግስት ቡድንና በትግራይ ሃይሎች መካከል በአፍሪካ ህብረት ሸምጋይነት የመጀመሪያው የሰላም ድርድር ነው። (መንግሥት በኢትዮጵያ ሰሜናዊ ትግራይ ክልል በጎርጎሮሳውያኑ በ2020 ከትግራይ አማፂ ጋር ጦርነት ከጀመረ ጊዜ  አንስቶ)  ።  ለተቀረው አለም፣ ልማቱ በፌዴራል መንግስትና በትግራይ መካከል በሀገሪቱ ገዥው ጥምረት ውስጥ ጉልህ ስፍራ የሚሰጠውን የእርቅ ተስፋን ያሳየ ሲሆን የወቅቱ የኢትዮጵያ መሪና የኖቤል የሰላም ተሸላሚ (2019) የሀገሪቱ መሪ ዶክተር አብይ አህመድ በ2018 ጠቅላይ ሚኒስትር እስከሆኑ ድረስ።

 

 የኢትዮጵያ ችግር ያለበት ታሪክ

 

 በኢትዮጵያ ጎልቶ የሚታየው የጎሳ ግጭትና ከሱ በፊት የነበሩት ሌሎች በአፍሪካ አህጉርትም ላይ  የሚታየው ድህነትና ረሃብ ያለበት ችግር ነው በኢትዮጵያ ታሪክ ጎልቶ የሚታየው።  የአክሱማዊ መንግሥት ከተመሰረተና የነገሥታት ዘር ሀገሪቱን መምራት ከጀመሩ በኋላ ወደ 'ሰሎማዊ መስመር' ያደረሰ ይመስል ነበር። በጦርነት የምትታወቀው ኢትዮጵያ በነገስታቱ መካከል በሚካሄደው የእርስ በርስ ጦርነት ቀስ በቀስ የዘር ፍልሰት በሀገሪቱ ውስጥ  እየጨመረ ሄደ ።ኢትዮጵያ በቀጣዮቹ ሁለት መቶ ዓመታት ውስጥ ግን  ቀስ በቀስ እየተዳከመ የመጣው የንጉሠ ነገሥት መንግሥት የምትመራ ነበር።  ክልላዊና ሃይማኖታዊ ፉክክርም በዛው ልክም  ብቅ ማለት ጀመረ።

 

ኢትዮጵያ፡ ባለለፉት ወቅት ያጋጠሙእት ፈተናዎቿ

 

 እርስ በርስ ግጭቱን ለማቆም ቀጣዩ እርምጃ - ከጎርጎሮሳውያኑ 1850ዎቹ አካባቢ ጀምሮ እስከ አሁን ያለው ዘመን የጦርነት ዘመን ተብሎ ነው የሚጠራው - ።  እዚህ ላይ በንጉሠ ነገሥቱ ዘመነ መንግሥት በተለይም ምኒልክና በኋላም ኃይለ ሥላሴ፣ በመንግሥቱ ኃይለ ማርያም፣ በኋላም የኢትዮጵያ የሽግግር መንግሥት በወታደር ፖለቲከኛ መለስ ዜናዊ ዘመን ጦርነትና የአገር ግንባታ ድብልቅልቅ ያለበት  ጊዜ  ነው።  .  እ.ኤ.አ. ከ1991 ዓ.ም. ጀምሮ ኢትዮጵያ ትልቅ ደረጃ ያደረሰችው በሚኒሊክ ዘመነ መንግስት ነበር። አገሪቱን በቅኝ ግዛት ለመያዝ የሚሞክር የኢጣሊያ ወራሪ ኃይል ሽንፈት የተከናነቡበት ወቅት ነበር።  የመጀመርያው የጣሊያና-የኢትዮጵያ ጦርነት የአድዋ ጦርነት (1895-1896) በአህጉር አቀፍ ታሪክ ውስጥ የቅኝ ግዛት ጀብደኞችን ጦር ሽንፈትን ያከናነበ  የዋ  ጊዜ ነበር።  የአጼ ምኒልክ ብልህነት የታየበት ጣሊያን የሀገሪቱን ፍፁም የነፃነት እውቅናና ሏላዊነትን ሳትወድ የተቀበለችበት (1896) ነበር።  እ.ኤ.አ. በ1930 ንጉሠ ነገሥት የሆኑት ኃይለ ሥላሴ የዘመናዊነት  ስልጣኔ ምዕራፍ ያሳዩበት ነበር። በሚቀጥለው የጣሊያን-የኢትዮጵያ ጦርነት (1935-36) ለአጭር ጊዜ በመካሄድ የሀገሪቷን የእድገት እንቅስቃሴ ለመደናቀፍ ተቻለ።  በ1941 ዓ.ም ከስደት ወደ አዲስ አበባ ንጉሱ ከተመለሰ በኋላ ለማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ እድገት ዋና ዋና ወታደራዊ እንዲሁም ፖለቲካዊ ለውጦችን በሀገሪቱ ላይ መታየት ጀመሩ።  ይሁን እንጂ እነዚህ ለውጦች የሀገሪቱን የእድገትና የንጉሱን ተቀባይነት ማጣት እንዲታይ አስደረገ።ይህም በ 1974 የኢትዮጵያ ንጉሳዊ አገዛዝ ከስልጣን እንዲወርድ አስደረገ።

 

የመንግስቱ ሃይለማርያም ስልጣን ላይ መውጣት የማርክሲስት አምባገነን ስርዓት በሀገሪቱ እንዲሰራፋና ስልጣን ላይ የወጣው የደርግ መንግሥት የሽብር መንግስት ሆኖ ብቅ አለ።የኢትዮጵያ ቀይ ሽብር በመባልም በርካታ ወጣቶች በየመንገዱ ላይ መረፍረፍ ጀመረ ።  በዚህ ወቅት የግብርና ምርታማነት ቀንሶ ረሃብ በሀገሪቱ ላይ ተከተለ።  የሀሳብ ልዩነት ቢጠፋም አገዛዙ ከታጠቁ አማፂዎች ጋር በተለይም በሰሜናዊው የሀገሪቱ ክፍል ከ1960ዎቹ ጀምሮ መፋለም ተያያዘ።እሳቱም ይበልጥ እየነደደ  መጣ ።  እ.ኤ.አ. በ1970ዎቹ አንድ ትልቅ አመፅ ተከትሎ በትግራይ፣ በመለስ ዜናዊ የሚመራው  የህዝባዊ ወያኔ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) በወታደራዊ መንግስት  ላይ በፖሊሲው ላይ ጭምር ማመፁን ቀጠለ።  የታጠቁ ሃይሎች እየበረቱ ሲሄዱ በአንፃሩ መንግስትን ያበረታታው  የነበረው የያኔው የሶቪየት ህብረት ና አጋሮቻቸው የሲሻሊስት ርዕዮት ዓለም አቀንቃኞች  ነበር። ነገርግን ይህ ድጋፍ በ1980ዎቹ መበታተን የጀመረው ከኤርትራውያንና ከትግራይ ጋር በነበረው ግጭት ላይ ተጽእኖ አሳድሮ እንዲቆይ አደረገው።  በአሥር ዓመታት ውስጥ፣ በ1991፣ ብዙ ለውጥ ታየ፡ አብዛኛው ኤርትራ በኤርትራ ሕዝብ ነፃ አውጪ ግንባር (ሻዕቢያ) እጅ ነበረች፣ ኢትዮጵያ ውስጥ ግን ሕወሓት ነበር።  ህወሓት የኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር (ኢህአዴግ) ጥምረት ቁልፍ አካል ሆነ።  የመንግስቱ ኃ/ማርያም ግዞት በዚምባብዌ (1991)  ሲሆን ። ሻዕቢያ በግንቦት ወር የኤርትራ ጊዜያዊ መንግስት መመስረትን ሲያወጅ ኢህአዴግ ደግሞ አዲስ አበባን (ዋና ከተማ የኢትዮጵያን) ተቆጣጠረ።  በዋናነት በኢኮኖሚያዊ ጉዳዮች ኢትዮጵያና ኤርትራ መልካም ግንኙነትን ማስቀጠል ጀመሩ።

 

 የዘመናዊቷ ኢትዮጵያ ምስረታ

 

 መለስ ዜናዊ (ኢትዮጵያ)ና ኢሳያስ አፈወርቂ (ኤርትራ) ፊት ለፊት የተጋፈጡት የፖለቲካ፣ የኢኮኖሚ እና የጸጥታ ችግሮች መጠነ ሰፊ እርቅና ዲሞክራሲን፣ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ልማትን እንዲሁም በዋነኛነት ከምዕራቡ አለም ጋር ትስስር ያለው ስትራቴጂ እንዲፈጠር መንገድ ከፍተዋል።  .

 

 በጊዜያዊ መንግስት ምስረታ ኢህአዴግ ለህወሓት መመስረት ያበቁ የፖለቲካ ቡድኖችን ማቋቋም ጀመረ።  የኤርትራን የራስን ዕድል በራስ የመወሰን ህዝበ ውሳኔ እስከመገንጠል ያለምንም  ክልከላ በመቀበል የቻለ ቢሆንም  የአሰብ ወደብን ለመጠቀም የሻዕቢያ-ኢህአዴግ ስምምነት ግን በወቅቱ ነበር።  ሀገሪቱን የሚመራው ወያኔ የፕሬዚዳንቱን፣ የጠቅላይ ሚኒስትሩን ጽሕፈት ቤቶችን፣ የብዙ ብሔረሰቦችን የሚኒስትሮች ምክር ቤትና የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤትን ያቀፈው ሕገ መንግሥት አዘጋጅ ።  የፖለቲካ ውክልና ኦሮሞዎች፣ ትግሬዎችና ሌሎች ቡድኖች መኖራቸውን ለማሳየትም በፖሊሲውና በህገ መንግሥቱ ላይ ቻለ።  የ‹ብሔራዊ ቻርተር› ጉልህ ገጽታ በ‹ፌደራላዊት ኢትዮጵያ› ጥላ ሥር የአካባቢና ክልላዊ አስተዳደር ለማስቻል የብሔረሰብ እውቅና መስጠት ማስቻል ዋንኛው ነበር።  ሁነኛ መንግስት ለመፍጠርና የብሄር ብሄረሰቦችን ውክልና የመፍቀድ ድልድይ ወያኔ የተነሳበት አላማ  ነበር።  ትህነግ እንደ አስተዳደር አካል ከብሔር ማንነት ጋር የተገናኙ የራስ ገዝ ክልሎችን (ከ10 እስከ 12 መካከል) እና ሁለት የብሔር ብሔረሰቦችን ያቀፈ ከተሞችን አንዷ አዲስ አበባ እንድትሆን አደረግ ።  ትላልቆቹ ብሄረሰቦች ማለትም አማራ፣ ኦሮሞ፣ ሶማሌና ትግራይ የራሳቸው ክልል ነበራቸው።  እያንዳንዱ ክልል ወረዳዎች ነበሩት፣ በዚህም ምክንያት በመላው ኢትዮጵያ በመቶዎች የሚቆጠሩ ወረዳዎችን መፍጠር ቻለ።  ማዕከላዊው መንግሥት የመከላከያን፣ ዓለም አቀፍ ዲፕሎማሲን፣ የኢኮኖሚ ፖሊሲንና የገንዘብ ጉዳዮችን ሲቆጣጠር፣ ወረዳዎቹ ግን የሕግ አውጭና የፍትህ ጉዳዮችን የሚመለከቱ ስራዎችን እንዲሰሩና ህዝቡን ማፈን ጀመሩ ።  ስለዚህም የተፈጠሩት ክልሎች አፋር፤አማራ፤  ቤኒሻንጉል-ጉሙዝ ፤ጋምቤላ፤  ኦሮሚያ፤  ሲዳማ;  ሶማሌ፤  የደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ ህዝቦች ክልል፤  የደቡብ ብሔር ብሔረሰቦችና ህዝቦች ክልል  ፤ትግራይና አዲስ አበባ እንዲሁም  ድሬዳዋ፣ ከተሞች ሆነው  ተቋቋሙ ።  እ.ኤ.አ. በ 2019 በደቡብ ክልል በሲዳማ ክልል የተካሄደው ህዝበ ውሳኔ የሲዳማ ክልል (2020) ሲሆን ደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ ክልል ደግሞ በ2021 ተከትሏል።

 

ህወሓት በርካታ 'የታጠቁ ኃይሎች' እና የቀድሞ ወታደራዊ አባላትን መልሶ ማቋቋም  በመንግስት ሃይሎች፣ በቀድሞ ወታደሮችና በታጣቂ ቡድኖች መካከል ግጭት እንዲፈጠር አድርጓል።  በምዕራብ ኢትዮጵያ ክልል የደቡብ ሱዳን መኖር የስደተኞች ጉዳይም  እንዲባባስ  ሆነ።

 

  ወደ መፍትሄ

 

  እ.ኤ.አ. በ2018  በሀገሪቱ ላይ ተስፋውን የጫረ አመት ነበር።በዚያው አመት ጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድ መሪ ሆነው ብቅ አሉ ።  ቃለ መሃላውን በበቂ ሁኔታ ካደረጉ በኋላ ለኢህአዴግ ጥምረት አዲስ አቅጣጫ  የመስጠት አቅም እንዳለው  አሳዩ።  ለጠ/ሚ/ር አብይ የተበረከተው የኖቤል የሰላም ሽልማት ‘የማበረታቻ መግለጫ’ ጉልህ ሚና አለው፡- “ሰላም ና አለም አቀፍ ትብብርን ለማምጣት ላደረጉት ጥረት እና በተለይም ከጎረቤት ኤርትራ ጋር ያለውን የድንበር ግጭት ለመፍታት ላደረጉት ወሳኝ ተነሳሽነ ከፍተኛ አስተዋጾ አድርጓል”።  ወደ 20 ዓመታት የሚጠጋው የረዥም ጊዜ ግጭት አብቅቶ ሰላም ሊሆን ችሏል። ነገር ግን የጎሳ ፖለቲካና የኢኮኖሚ መሰናክሎችን ማሸነፍ የኖቤል ተሸላሚው አልቻሉም። የኢትዮጵያ ለውጥ አራማጁ ዶክተር አብይ  በተለይም እ.ኤ.አ. በ2020 የኖቤል ሽልማት ከተሸለሙ ከአንድ አመት በኋላ በሰሜን የምትገኘው ትግራይ ሌላ ጦርነት ፈነዳባቸው።  ከመንግስት ሃይሎች ጋር ግጭት ውስጥ መግባቱ፣ ኢትዮጵያ በትግራይ ተወላጆች ላይ የፈፀመችውን አሰቃቂ የሰብአዊ መብት ረገጣ እንዲከሰት ሆነ።   

 

  እ.ኤ.አ. በ2019 የፖለቲካ ለውጦችን ተከትሎ ከትግራይ ተወላጆች ጋር የተፈጠረውን አለመግባባት፣ የብልጽግና ፓርቲ ምስረታ (የኢህአዴግን ‘ተተኪ’ በአገር አቀፍ ደረጃ፣ ህወሓት አልተቀላቀለም)፣ በውጤቱም በትግራይምንግስት የማያውቀው ነጻ ምርጫ እንዲካሄድ አደረኩ ብሎ  ወያኔ  ተናገረ።  . ዶክተር አብይ ከኤርትራ ጋር ህብረት ለመመስረትና ከአማራው ድጋፍ ለመሻት 'ከትግራይ ተወላጆች ጋር ያለፉትን ቅሬታዎች' በማንሳት ውይይት ለማድረግ ጣሩ።ይህ ስላልተሳካ ወደ ጦርነት በመግባታቸው  ይህ ሁኔታ ደግሞ ዩናይትድ ስቴትስ "የዘር ማጽዳት" ክስ እንዲመሰርትባቸው አድርጓባቸዋል።, ክሱ ግን ውድቅ ተደርጓል።  የትግራይ ግጭት በምዕራባውያን እርዳታ መቀዛቀዝ ኢትዮጵያን አጥብቆ የመቆንጠጥ አቅም ቢኖረውም ይህንን ግን ወደ ቻይናና ምዕራብ እስያ ሚዛኑ መድፋት ስለቻለ ተቀባይነት እንዲያጣ አደረገ  ።

 

  የውጭ  ተጽእኖ

 

  የቻይናውያን በኢትዮጵያ መገኘት እንደ ህንፃዎች፣ መንገዶች ፤ ድልድዮች ባሉ መሠረተ ልማቶችና በባቡርና የወደብ  ተደራሽነትን በመፍጠር ረገድ ጎልቶ እንዲታይ አድርጎታል።  በአንጻሩ በኃይለ ሥላሴ ዘመን የተጠናከረው የሕንድ መገኘት በሰው ኃይል እንደ የትምህርት አገልግሎት በይበልጥ እንዲያድግ አድርጎታል።  ይሁን እንጂ ‘በብዝሃነት መካከል አንድነት’ ላይ ‘ትኩረት’ እየተካሄደ ባለበት ወቅት የአብይ መንግሥት በሀገሪቱ በሚገኙ ብሔር ብሔረሰቦች መካከል ግጭቶችን ማለትም የአማራና የትግራይ ተወላጆች በግዛት ግጭት፣ በኦሮሞ ቡድኖችና ታጣቂዎች በአማራው ላይ የሚፈጽሙትን ጭካኔ የተሞላበት እርምጃ እንደገና መጋፈጥ ግድ እንዲሆን አደረገው።  በተጨማሪም ከትግራይ ውጥረት ጋር የተያያዘው በብሉ ናይል ላይ ያለው ሜጋ ሃይድሮፕሮጀክት፣ 6,450MW ታላቁ የኢትዮጵያ ህዳሴ ግድብ ወይም ጂአርዲ፣ የአፍሪካ ትልቁ የውሃ ሃይል ማመንጫ  እንዲሆንም ትልቅ ስራ ተሰራ።  ቦታው  ከትግራይ ድንበር ጥቂት መቶ ኪሎ ሜትሮች እርቆ ይገኛል።ከሱዳን ድንበር በምስራቅ በኩል ይገኛል።  በዓባይ ወንዝ ላይ ጥገኛ በሆኑት በሱዳንና በግብፅ ላይ የውሃ አጠቃቀምን በተመለከተ የሚፈሩ ክልላዊ አለመግባባቶች ስጋቶች አሁንም አለ።  ከትግራይ ጋር ያለው ግጭት ከድንበር አልፎ ወደ ሰሜን ምስራቅ አፍሪካ ቀውስ ሊፈጥር ስለሚችል አለምን አሁንም ያሳስበዋል።

 

በማህበራዊ ድረ-ገጾች ላይ ሁሉም ስለ “ሰሜን ኢትዮጵያ” (ወይም “ትግራይ”) ያወራል። ከዓለም ዙሪያ የሚነሱ ግፊቶችም ቀጥለዋል።  የዘር ማጥፋት፣ የሕወሃት አሸባሪዎች፣ የአማራ የዘር ማጥፋት፣ የአፋር የዘር ማጥፋት፣ የማናምን ማጥፋት፣  ወዘተ ብዙ ተጨማሪ ነገሮች እየተባሉ ነው። በሰሜን ኢትዮጵያ አሁን ለሁለት ዓመታት ያህል በዘለቀው ግጭት የሞት፣ ውድመትና ስቃይ መጠኑ በሀገሪቱ ላይ እየጨመረ በመምጣቱ ይህ የመርዝ ማዕበል በየቀኑ ከመጥፋት ይልቅ እያደገ ነው። አሁን ድረስ ከዩክሬን በበለጠ እጅግ አስደንጋጭ ነው  እየተባለ ነው።  ነገር ግን አላስፈላጊ ስሜቶችን ማስወገድ አልተቻለም።የኢትዮጵያ ግጭት በታሪክ ውስጥ ካሉት አላስፈላጊ ጦርነቶች አንዱ ይህ  የሰሜን ጦርነት ነው።

 

 የኢትዮጵያን መንግስት የትግራይን የወደፊት ዕጣ ፈንታን በተመለከተ በሁለት የተለያዩ እይታዎች ላይ የተመሰረተ ጠንካራ የፖለቲካ አለመግባባት ሆኖ ነው የጀመረው ይሁንና በፍፁም በወታደር የታገሰ በሁለቱም በኩል ጦርነት ማድረግ  አልነበረባቸውም።  ነገር ግን እ.ኤ.አ. ህዳር 4 ቀን 2020 ምሽት ህዝባዊ ወያኔ ሓርነት ትግራይ ወታደራዊ ሃይሎች ትግራይን የሚቆጣጠረው የብዙኃን ሰራዊትን  በትግራይ በሚገኘው የኢትዮጵያ ፌዴራል ጦር ሃይሎች ላይ ሆን ተብሎ ጥቃት ሰነዘረ። ይህ ሁኔታ  በደቡብ ካሮላይና ሚሊሻዎች በፎርት ሱ ላይ ከደረሰው ጥቃት ጋር ሊመሳሰል ይችላል።

 

የታሪክ ምሁራኑ ጥቃቱ የማዕከላዊ መንግስት የነበረውን የትግራይን ስልጣን ለመመለስ በአንፃሩ የኢትዮጵያ ሃይሎች የሚሰነዘረውን ጥቃት ለመከላከል የታሰበ ጦርነት ነው  ብለው ይከራከራሉ።  እ.ኤ.አ. በ1991 የማርክሲስት መንግስትን ለማስወገድ ጦርነትን በመምራት ስልጣኑን የያዘው ወያኔ ጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድ ስልጣን ከያዙ በኋላ በ2018 የህወሓት አመራር ከኢትዮጵያ የስልጣን በየቦታው ከነበራቸው መቀመጫ  በመፈናቀላቸው ተበሳጨ።  አብዛኛው የኦሮሞ ብሄረሰብ፣ የኢትዮጵያን ግዛት ከህወሓት “የጎሳ ፌደራሊዝም” አቅጣጫ ለመቀየርና አዲስ የፖለቲካ ጥምረት ለመመስረት በፍጥነት ተንቀሳቅሷል - በተለይም ስም የቀየረው የብልጽግና ፓርቲ።  በአብይ እርምጃ የተደናገጠውና የተቃወመው የህወሓት አመራር ወደ ትግራይ ክልሉ አፈገፈገ።  ህወሓት  እንደገና ጫካ ገብቶ መሳሪያውን አነሳ ።

 

 ጦርነቱ ሲጀመር ወዲያውኑ ወደ ክልላዊ ግጭት ተለወጠ፣ የስታሊን አመለካከት ያለው  የኤርትራው መሪ ኢሳያስ አፈወርቂ በትግራይ ላይ የተከፈተውን ጥቃት ተቀላቀለ።  ከ1998-2000 በነበረው የኢትዮ-ኤርትራ ጦርነት በወቅቱ በህወሓት መራሹ መንግስት የተሸነፈ በመሆኑ ቅሬታ ነበረው። ኢሳያስ  አፈወርቂ የበቀል ጉጉት ነበረውና እስከ መጨረሻው ከኢትዮጵያውያን ጎን በመቆም ወያኔን ለመታገል የመጀመሪያው ዋና ገፀ ባህሪ  ሆነ።

 

 ሌላው ታዋቂ የኢትዮጵያ ብሄረሰብ አማራም በህወሓት ላይ ታሪካዊ ጠላትነት ነበረው።  ህወሀት ስልጣን ሲይዝ የአማራ ክልል ለም ክፍል (ወልቃይት ወረዳ) ወደ ትግራይ በማዛወር ምዕራብ ትግራይ በሚል ስያሜ የትግራይ ተወላጆችን አምጥተው የአማራ ተወላጆችን አፈናቅለዋል።  እናም የአማራ ታጣቂዎች በጉጉት ትግሉን ተቀላቅለው ምዕራብ ትግራይን አስገድደው አስመለሱ።  ሶስተኛው ብሄረሰብ አፋር በግጭቱ ውስጥ የገባው ግዛቱ በምስራቅ ከትግራይ ጋር ስለሚያዋሰንና የመገናኛ መስመሮችን ስላካተተ ብቻ ነው።

 

ከሁሉም ታሪካዊ ጥላታቸው ጋር መዋጋት ተጀመረ ይሁንና በሁሉም ወገን  አሰቃቂ የሰብአዊ መብት ረገጣዎች ከየአቅጣጫው በፍጥነት ጨመሩ።  የቅርብ ጊዜ ሪፖርቶች እንደ ሚጠቁሙት የመካከለኛው ዘመን የአረመኔዎች ድርጊት እንጂ የ21ኛው ክፍለ ዘመን ስልጣኔ አይደለም።  በተጨማሪም በፌዴራል ሃይሎችና አጋሮቻቸው በትግራይ ላይ የተወሰደው ትክክለኛ እርምጃ ክልሉን ከወሳኝ አገልግሎት እንዲቋረጥ በማድረግ በህዝቡ ላይ ረሃብና ስቃይ እንዲጨምር አድርጓል።  ከግዙፉ ስቃይ ውስጥ በጣም ተስፋ አስቆራጭ ከሆኑ ጉዳዮች አንዱ ዋና ተዋናዮቹ ዲያስፖራዎቻቸውን ጨምሮ በራሳቸው ሰለባ ላይ ብቻ በማተኮር እና የሌሎችን ስቃይ ምላሽ  እንዲመለከቱና እንዲሰጡ  ማድረጋቸው  ነው።

 

 ሁኔታው የጋንዲን ዝነኛ አባባል “ዓይን በዓይን ማየቱ መላውን ዓለም ያሳውራል” የሚለውን  አባባል በእውነት እንድናስታውስ  ያደርገናል።

 

 ገና ሲጀመር፣ የፌደራል ሃይሎችና አጋሮቻቸው የትግራይን ተራራማ መሬት ሙሉ በሙሉ መያዝና ማስታረቅ ባለመቻላቸው፣ የትግራይ ሃይሎች አዲስ አበባን ለመያዝ የሚያስችል አቅም ስለሌላቸው፣ ደም አፋሳሹ ውዝግብና ጦርነቱ ሊፈጠር እንደሚችል አስቀድሞ የተነበዩ ታዛቢዎች ተናግረዋል።  ይህ የሆነው ደግሞ በትክክል  ነው።ብቸኛው ግልጽ አሸናፊዎች  የአፖካሊፕስ አራቱ ፈረሰኞች ብቻ ናቸው ።

 

ከጦርነቱ የመጀመሪያ ቀን ጀምሮ የዓለም አቀፉ ማህበረሰብ ጦርነቱን ለማቆም ተዘዋውሮ ነበር። ምላሹ ግን ደካማ ነበር።  የተባበሩት መንግስታት ድርጅት፣ የአፍሪካ ህብረት፣ የአውሮፓ ህብረት፣ ዩናይትድ ስቴትስ፣ ኬንያና ቻይና ሳይቀር ግጭቱን ለማስቆም  ሽምግልና ለማድረግ ሞክረዋል፣ ልዩ መልእክተኞችን በመሾምና የተለያዩ መግለጫዎችን በማውጣት ሁሉም ቢሞክሩም አወንታዊ ውጤት አላገኙም።

 

 ቢያንስ የተኩስ አቁም ለማድረግ ድርድሩ  ዛሬ ያበቃል።ግን ምንም  አልሰራም። አሁንም ጦርነት አለ። ቀደም ሲል በደቡብ አፍሪካ ሊደረግ የታቀደው የሰላም ኮንፈረንስ በአፍሪካ ህብረት አስተባባሪነት ከሁለቱም ወገኖች አጭር አረንጓዴ ብርሃን ነበረው ነገር ግን “በሎጂስቲክስ ምክንያቶች” ለሌላ ጊዜ ተላልፏል።  ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ ጦርነቱ እንደገና እየሞቀ ነው፣ ኤርትራ የበለጠ ጦር በማሰማራት ከፍተኛ የማጥቃት ዘመቻ ከኢትዮጵያ ሰራዊት ጋር በመሆን እየፈፀመች ነው። የሰላማዊ ዜጎች ስቃይ ግን እየበረታ ነው።  የኢትዮጵያ/ኤርትራ ጥምር ሃይሎች ከህወሀት እጅ ከተማዎችን  እየያዙ ወደ መቀሌ እየገሰገሱ ነው። ነገር ግን የህወሓት ታጋዮች እንደገና ወደ ተራራው በማፈግፈግ ወደ ሽምቅ ተዋጊ ስልት ስለሚመለሱ እነዚህ ድሎች ምናባዊ ሊሆኑ ይችሉ  ይሆናል።

 

 ለሽምግልና አንዱ ትልቁ ችግር ሁለቱ ወገኖች በሰላም ሂደት ውስጥ ለመሳተፍ እንኳን ፈቃደኛ አለመሆን ነው።  የአብይ መንግስት ትግራይን በአመጽ ውስጥ ያለ ክልል አድርጎ ይቆጥረዋል። ልክ ህብረቱ ኮንፌዴሬሽኑን እንዳየውና የፌደራል ሉዓላዊነት መመለስን እንደ ተፈጥሯዊ መብት እንደቆጠረው ማለት ነው።  ህወሓት በበኩሉ ግጭቱን ለንቅናቄያቸው የህልውና ትግል አድርገው ስለሚቆጥሩት ከትግራይና ከህዝቦቿ የማይለይ አድርገው ይቆጥሩታል።

 

 በደቡብ አፍሪካ እየተካሄደ ያለው የሰላም ኮንፈረንስ "ፈረሶችን ወደ ውሃ በመምራት" እንደሚጠጡ ተስፋ በማድረግ ግጭቱን ለማስቆም ጥሩ ተስፋ ይሰጣል የሚል እምነት አሳድሯል። መልካም ዜና ካለ ለሁሉም ብሔረሰቦች የምስራች ነው።ኢትዮጵያውያን በጦርነት ሰክችተዋል።ህዝቡ በግጭቱ የሰለቹና ለመጨረሻ ጊዜ ለሰላም የተዘጋጁ ይመስላሉ ።   ከ3,000 ዓመታት በላይ ታሪክ ያለው የኢትዮጵያ መንግሥት መሠረቶች የትኛውም ብሔር ጠንካራ የነበረ የለም።በመከባበርና በመተባበር የኖረ ህዝብ ነው። የሰሜኑ ግጭት አገሪቱን ሊነቅፏት የሚችሉ ሌሎች ታሪካዊ ስንጥቆችን እየፈጠረና እያሰፋ ነው።  ብዙ ኢትዮጵያውያን ተጨንቀዋል።  በአንፃሩ ሰላም በሀገሪቱ ላይ የሰፈነ ከሆነ የተረጋጋች ኢትዮጵያ ሆና በመቀጠል ፈጣን ኢኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ እድገት በማስመዝገብ መላ ህዝቦቿንና ክልሏን ተጠቃሚ  ማድረግ ትችላለች።

 

 ዓለም አቀፉ ማህበረሰብ ተስፋ ሊቆርጥ አይችልም፣ ነገር ግን የዓላማ አንድነት ለሰላም መፋጠን አስፈላጊ ነው።  ሁሉም ሰው አፋጣኝና ያለምንም ቅድመ ሁኔታ የተኩስ ማቆም ጥያቄ ላይ መስማማት አለባቸው። ትግራይውስጥ የነበረው አገልግሎት ወደነበረበት መመለስና የህወሓት ሃይሎች ከአማራ እና አፋር ክልል በአንድ ጊዜ ለቀው እንዲወጡ በማድረግና ጦር ፈተው ወደ ሰላም እንዲመጡ ማድረግ አስፈላጊ ነው።  ጉድጓድ ውስጥ እራሱ ሲቆፍሩ መጀመሪያ መቆፈሩን ማቆም አለበት።  ኢትዮጵያና ኢትዮጵያውያን ለዓለም ብዙ ማበርከት ይችላሉ። ነገርግን መጀመሪያ በሀገሪቱ ላይ ሰላም እንዲሰፍን  ያስፈልጋል።

 

በአንድ በኩል የሰላም ድርድሩ እየተካሄደ የኢትዮጵያ ፌደራላዊ ሃይሎች በትግራይ ክልል የተለያዩ ዋና ዋና ከተሞችን የተቆጣጠሩ ሲሆን አሁን ደግሞ ከክልሉ ርዕሰ መዲና መቀሌ ወጣ ብሎ ጦርነቱ እንደሚገኝ ታውቋል።  ከዋና ከተማዋ መሃል ጥቂት ኪሎ ሜትሮች ርቆ የሚገኘው የከተማዋ ዋና አየር ማረፊያ ባለፈው ሳምንት ከፍተኛ ጦርነት ተከትሎ በፌደራል ሃይሎች ቁጥጥር ስር ውሎ እንደነበር የተገለጸ ሲሆን ይህም የህወሓት ልዑካን ቡድን እንዴት ሊመለስ ይችላል የሚል ጥያቄ  አስነስቷል።

 

የእውነት መገለባበጥ፡

 

 በሰሜን ኢትዮጵያ እየተካሄደ ባለው ግጭት ወቅት ከተከሰቱት የሃሰት መረጃዎች መካከል አንዱና ዋነኛው፡ ህወሓት “በእርግጥ  ለሰላም ቆርጣል ” የሚለውን ሁኔታ እንድናነሳ እንገደዳለን።  የታሪክ መዛግብት በግልፅ እንደሚያሳየው፣ ይህ በተደጋጋሚ የሚሰራጨው አስተሳሰብ ሙሉ በሙሉ የእውነት መገለባበጥ  ነው።

 

 ነገር ግን፣ ወያኔ የሰላምን ሃሳብ እንዴት መደስኮር እንደሚችል የሚገልጸው  ሁኔታ ረጅም ታሪክ ስላለው ማንሳቱ አያስፈልግም። ቡድኑ ለሦስት አስርት አመታት የአለም አቀፍ ህግን የጣሱና የሰላም ፍፁም ተቃራኒ ተደርጎ ሊወሰድ በሚችል መልኩ ሲንቀሳቀስ ከመቆየቱም ባሻገር በምዕራባውያን ደጋፊዎቹ አማካይነት  እየታገሰ  ኢትዮጵያን ለችግር ዳርጓል ።

 

 በምዕራባውያን ደጋፊዎች የረጅም ጊዜ  የማስመሰል ታሪክ

 

 በግንቦት 1998 በህወሓት መራሹ ኢትዮጵያና ኤርትራ መካከል ጦርነት ከተቀሰቀሰ በኋላ ኤርትራና ኢትዮጵያ በጁላይ 1998 የአየር ጥቃትን ለማስቆም ስምምነት ይፈራረማሉ።ነገር ግን ይህንን እድል እንደ መድረክ ከመጠቀም ይልቅ ሰላምን የበለጠ ለማጠናከር ሞክረዋል። ወያኔ በጸጥታ  አዳዲስ ተዋጊ አውሮፕላኖችን መግዛት እንዲሁም ሁሉንም ሚግ አውሮፕላኖቹን ማደስ ጀመረ።  ከወራት በኋላ ኤርትራ አዲ-ግራትን ቦምብ እንደደበደበች በማስመሰል ለሁለተኛ ጊዜ ወረራውን ጀመረ - ፍፁም ውሸት ነው።  ምንም እንኳን ስምምነቱ በአሜሪካ ፕሬዝደንት ክሊንተን አደራዳሪነት የነበረ ቢሆንም፣ የአሜሪካ ባለስልጣናት - የሚገመተው አስታራቂና ሰላምን እያመቻቹ እንደሆነ ነው። የህወሓት የይገባኛል ጥያቄ ውሸት መሆኑን ጠንቅቀው ቢያውቁም ተጨባጭ እርምጃ አልተወሰደም።  ይልቁንስ በሁለቱም በኩል የሚያበረታታ መግለጫ ብቻ ወጣ፣ በዚህም ተጎጂውንና አጥቂውን በሚያሳፍር መልኩ እኩል መግለጫዎች  ይወጡ  ጀመር።

 

 እ.ኤ.አ. በ1999 አጋማሽ ላይ አሜሪካ (ከሌሎች አስተባባሪዎች ጋር) “የሰላም ዕቅዱን ተግባራዊ ለማድረግ ቴክኒካል ዝግጅቶችን” አቅርብላች።  ይህ በጣም ዝርዝር ሃሳብ አለው፣ በመሠረቱ የአልጀርስ ስምምነት 2000 ቅድመ ሁኔታ ነበር። ለሁሉም ዓላማዎች፣ ፕሮፖዛሉ የቀረበው እንደ አጠቃላይ “ውሰድ ወይም ተወው” ጥቅል ነው።  ኤርትራም ተቀብላዋለች፣ ኢትዮጵያም እንዲሁ ያላት ትመስላለች።  “የሚመስለው” አገላለጽ እዚህ ላይ ወሳኝ ነው።ምክንያቱም በዚያ በጥቅምት ወር ታማኝ የውስጥ መረጃ በሚል የህወሓት ተቀባይነት እውነተኛ እንዳልሆነ መሰራጨት ጀመረ።  ይልቁኑ በቀላሉ ተንኮል የታገዘ ነበር ።ቡድኑ ጊዜውን ተጠቅሞ ለሌላ ግዙፍ ጥቃት ዝግጅቱን ሲያጠናክር  ቆየ።

 

 ኤርትራ ይህንን ለአሜሪካና ለሌሎች አስተባባሪዎች ስታስተላልፍ ጠንከር ያለ አስተያየት በህወሓት ላይ የሚወሰድ “የቅጣት እርምጃ” እንደሚኖር ገለፀች።  ነገር ግን በሚያዝያ 2000 የአሜሪካ ልዩ መልዕክተኛ አንቶኒ ሌክ፣ የኢትዮጵያ አመራር ሁለተኛ ሀሳቦችን ስላዳበረ ሊሻሻል በማይችለው ስምምነት ላይ ለውጥ እንዲደረግ ተማጽኖ ለማድረግ ወደ ኤርትራ ሄደ።  በስተመጨረሻ፣ ይህ ውድቀት በ2000 ህወሓት ለወሰደው ግዙፍ ሶስተኛ ጥቃት አስተዋፅዖ አድርጓል።

 

የአለም አቀፍ ህግን መጣስ 

 

 ኤርትራና ኢትዮጵያ በታህሳስ ወር 2000 ጦርነትን ለማስቆም በተፈራረሙበት ወቅት የሰላም ስምምነት መሰረት የኤርትራና ኢትዮጵያ የድንበር ኮሚሽን በ2001 ዓ.ም የተቋቋመ ሲሆን ረጅም የምርመራና የፍርድ ሂደትን ተከትሎ  ኢቢሲ ለረጅም ጊዜ ሲጠበቅ የነበረው ውሳኔዎችን አሳልፏል።  ሚያዚያ 13 ቀን 2002 በቋሚ የገላግሌ ፌርዴ ቤት ኤርትራ የኢቢሲን ውሳኔዎች ሙሉ በሙሉ፣ በፍጥነትና በቀጣይነት ወደፊት ለመቀጠል ፍላጎቷን ብትገልጽም፣ ህወሓት የሰላም ስምምነቱን በመሻር አለም አቀፍ ህጋዊ ግዴታዎችንና ኃላፊነቶችን ሙሉ በሙሉ መወጣት ተስኗታል።  ይልቁንም የኢቢሲ ውሳኔዎችን ለማደናቀፍ ወይም ለመቀልበስ፣የኤርትራን ሰፊ ግዛት በወታደራዊ ኃይል መያዙን ቀጠለ፤በሰሜናዊ ጎረቤት ላይ ያላሰለሰ የጥቃትና የጥላቻ ፖሊሲንም ቀጠሉ።

ምንም እንኳን አጠቃላይ የኢቢሲ ሂደት በተባበሩት መንግስታት ድርጅት፣ በዩኤንኤስሲና በኦአዩ/AU የተረጋ&l